De Australopithecus africanus
Komen de eerste mensen dan toch uit de Sterkfontein-grot?
Fossielen blijken miljoen jaar ouder dan gedacht.
Scientias, 30-06-2022, Jeanette Kras
De Wieg van de Mensheid worden de grotten van Sterkfontein in Zuid-Afrika ook wel genoemd. Er zijn honderden fossielen gevonden van een van de eerste mensachtigen. En die blijken nu nog ouder dan gedacht. Komen de eerste mensen dan toch niet uit het oosten, maar uit het zuiden van Afrika?
De fossielen in de grotten van Sterkfontein, ten noordwesten van Johannesburg, omvatten bijna 4 miljoen jaar aan menselijke evolutie. De eerste resten van de mensachtige Australopithecus werden ontdekt in 1936 en in 1947 volgde de eerste complete menselijke schedel, Mrs. Ples. Pas na studie van deze fossielen kwam men erachter dat de Australopithecus africanus geen apensoort was, maar meer een mensachtige; onder meer doordat hij rechtop kon staan. Nergens ter wereld zijn er uiteindelijk zoveel fossielen van de Australopithecus gevonden als in Sterkfontein. Het maakt de grotten wereldberoemd.Wieg van de Mensheid
Met de Wieg van de Mensheid wordt een gebied bedoeld op zo'n 30 kilometer ten noordwesten van Johannesburg in Zuid-Afrika, waar fossielen van de allereerste mensachtigen zijn gevonden. Het gebied staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco en bestaat uit de drie locaties Kromdraai, Swartkrans en Sterkfontein, waarvan de kalksteengrotten van Sterkfontein de belangrijkste zijn. Er zijn zo'n vijfhonderd fossielen blootgelegd van de Australopithecus, een van de oudste mensachtigen. Daarmee is het de rijkste vindplaats ter wereld van deze soort en biedt het interessante inzichten in de evolutie van aap tot mens. De grootste vondst is die van Mrs. Ples in 1947: een oude schedel van tussen de 2,6 en 2,8 miljoen jaar oud. Het is de meest complete schedel die ooit is ontdekt van de Australopithecus africanus. Een andere belangrijke ontdekking was die van Little Foot in 1997. Dit is een bijna compleet skelet, vernoemd naar de voet, die als eerste werd gevonden.
Ouder dan gedacht
Al tientallen jaren doet de Zuid-Afrikaanse universiteit van Witwatersrand onderzoek in de grot, maar al die tijd is de leeftijd van de fossielen onderwerp van discussie. Volgens sommigen zijn de opgravingen 'slechts' 2 miljoen jaar oud, waarmee ze jonger zouden zijn dan onze eigen menssoort Homo. Anderen ramen de leeftijd van de fossielen eerder op 3 miljoen jaar.Vier verschillende schedels van de Australopithecus die zijn gevonden in de grotten van Sterkfontein.
Foto: Jason Heaton en Ronald Clarke, in samenwerking met het Ditsong Museum of Natural History
Radioactief verval
In onderzoek dat in wetenschappelijk tijdschrift PNAS verscheen, gebruiken onderzoekers een nieuwe techniek om de leeftijd van de fossielen te bepalen in specifieke delen van de grotten. Hun conclusie is dat de fossielen nog ouder zijn dan gedacht. "De nieuwe jaartallen variëren van 3,4 tot 3,6 miljoen jaar geleden. Dat wijst erop dat de mensachtigen tijdgenoten waren van andere vroege Australopithecus-soorten, zoals de A. afarensis in Oost-Afrika", zegt professor Dominic Stratford, onderzoeksdirecteur van de grotten en een van de auteurs van de paper.
De nieuwe jaartallen zijn gebaseerd op het radioactief verval van de zeldzame kosmogene isotopen aluminium-26 en beryllium-10 in het kwartsmineraal. "Deze radioactieve isotopen komen tot stand door hoogenergetische kosmische stralingsreacties vlakbij het grondoppervlak. Hun radioactieve verval begon op het moment dat de rotsen door de ingang van de grot samen met de fossielen naar binnenvielen en begraven werden", zegt onderzoeksleider professor Darryl Granger van de Amerikaanse Purdue University.
Meer tijd
Eerder werden de jaartallen bepaald op basis van steenafzettingen van calciet, die zijn gevonden in de grot. Maar nauwkeurige observaties toonden aan, dat dit gesteente jonger is dan wat er verder in de grot lag. Daardoor werd de leeftijd van de fossielen dus onderschat. "Deze herziening van de leeftijd van de Sterkfontein-fossielen heeft belangrijke gevolgen voor de rol van Zuid-Afrika op het toneel van de menselijke evolutie. Jongere mensachtigen zoals onze eigen Homo verschenen tussen 2,8 en 2 miljoen jaar geleden. Kijk je naar de oude data, dan zou de Zuid-Afrikaanse Australopithecus nooit hun voorvader kunnen zijn geweest, dus werd gedacht dat de Homo en ook de Paranthopus zich ontwikkelden in Oost-Afrika," aldus Stratford. De nieuwe data laten echter zien dat de Australopithecus al bijna een miljoen jaar voor Homo en Paranthropus zijn opwachting maakte. Er was dus meer tijd voor de evolutie van de mens in Zuid-Afrika. Daarmee komen de mensachtigen van Sterkfontein in het centrum van de vroege menselijke evolutie te staan.
Zuid-Afrikaanse voorouders
"De interessantste fossielen uit het evolutionaire onderzoek en een van Zuid-Afrika's meest iconische fossielen, Mrs. Ples, blijken een miljoen jaar ouder. Daarmee bevinden ze zich in dezelfde tijd als andere iconische mensachtigen in Oost-Afrika, zoals Lucy," besluit Stratford. "Deze nieuwe datering van de Australopithecus-fossielen in de grotten brengt ongetwijfeld de discussie weer op gang over de verschillende eigenschappen van de mensachtigen bij Sterkfontein en of er Zuid-Afrikaanse voorouders zijn van latere mensachtigen," aldus Granger.
Australopithecus africanus: overgang van aap naar mens
De Australopithecus (letterlijk: zuidelijke aap) is een van de oudste mensachtigen en leefde tussen de 4,3 en 2 miljoen jaar geleden. Pas na de vondst van fossielen in Sterkfontein in 1947 besloten wetenschappers dat het om een mens moest gaan, onder meer omdat er bewijs werd gevonden dat ze op twee benen liepen en het gebit meer op dat van een mens leek dan van een aap. De beperkte herseninhoud deed echter weer meer aan een chimpansee denken. Het ging dus voor het eerst om een soort die min of meer het midden hield tussen mens en aap. Bovendien was hij veel ouder dan tot nu toe gevonden fossielen. Algemeen wordt aangenomen dat ons geslacht Homo afstamt van de Australopithecus, al is daar nog altijd discussie over.
Bronmateriaal:
"Famous Sterkfontein Caves deposit 1 million years older than previously thought " - Proceedings of the National Academy of Sciences
Afbeelding bovenaan dit artikel: Ivan Mattioli from Getty Images Signature (via Canva.com)
terug naar de evolutietheorie
terug naar het weblog
^