Sint Joris (St. Georgius) en de draak:
zinnebeeld van zelfverwerkelijking
|
"Zichzelf te overwinnen is de beste en grootste van alle overwinningen." Plato, Griekse filosoof (427-347 v.Chr.) |
Inleiding
Getijdenboek, Zuidelijke Nederlanden
Willem Vrelant (illuminator); ± 1460
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Georgius (Joris) leefde in de derde eeuw in de streek Cappadocië in Anatolië (nu Turkije). Hij stierf in Lydda, Palestina. Aangenomen wordt dat hij officier was in het leger van de Romeinse keizer Diocletianus en mensen bekeerde tot het christendom. De keizer, die een christenvervolger was, keurde dat af en veroordeelde hem ter dood, waarom hij later heilig werd verklaard en de naam Sint Joris kreeg.
In de eerste eeuwen na Christus beheersten de Romeinen nog grote delen van Europa. Christenen werden vervolgd en moesten daarom uit lijfsbehoud hun geloof in het geheim belijden. Om zich tegen de overheersers te beschermen, drukten zij hun geloof uit in betekenisvolle beelden. De heidense cultuur werd daarbij uitgebeeld als een monsterlijk dier, de draak (slang, leeuw en adelaar in een) en de gemeenschap van gelovige christenen als een edelvrouw, die tegen de draak moest worden verdedigd. De held die dat deed, werd uitgebeeld door Sint Joris.
In de eeuwen daarna bleef de figuur van Sint Joris tot de verbeelding spreken; maar doordat het christendom meer en meer de overhand kreeg, verminderde de maatschappelijke betekenis van zijn strijd, waardoor de edelvrouw, die het geloof verbeeldde, naar de achtergrond verdween.
De nadruk kwam later geheel op Sint Joris zelf en zijn persoonlijke strijd tegen het kwaad te liggen. De geestelijke betekenis van die strijd raakte de mensen blijkbaar diep, want eeuwenlang bleef zijn strijd de mensen boeien, werd zijn strijd uitgebeeld door monniken en kunstenaars, en werd hij de schutspatroon van landen, steden en instellingen.
De drakendoder
Sint Joris en de draak
aanwezig zijn: 1 het drakenhol,
2 de omklemming van de poot,
3 de bedwinging van de bek en
4 de zegening door God
bron: roersma-ikonen.nl
"In feite symboliseren gevechten met draken zowel historische als mythische waarheden. De draak, een monsterlijk aards wezen dat de verdelgende macht van de leeuw, de slang en het vuur in zich verenigt, is de belichaming van het kwaad, het demonische en de onderwereld. Het verslaan van de draak, nodig om het kostbare, het zuivere of het ware te bereiken, is een van de beproevingen die de held, die de draak doodt, moet doorstaan op de weg naar de volmaking.
In de godsdienstige sfeer kan een gevecht met een draak het symbool zijn voor de strijd van de goden van het licht (en de kennis) tegen de duisternis (de onwetendheid).
Het kan ook op mythologische wijze uitdrukking geven aan de onderwerping van primitieve culturen door hogere maatschappijvormen."
Uit: Alexander Eliot - Mythen van de mensheid
Archetype
Het beeld van Sint Joris op zijn paard in gevecht met de draak is de voorstelling van een psychodrama; het is een archetype in de zin van Jung, dat de innerlijke tweestrijd in de menselijke geest zelf voorstelt. Sint Joris verbeeldt iemand die krachtig optreedt tegen zichzelf, tegen eigen onvolmaaktheden.
het hol, omklemming van de poot,
bedwinging van de bek,
zegening door God
bron: amolenuvolette.it
In de Persische Mithrasgodsdienst overwint Mithras een stier die uit een grot (onderwereld) komt. Uit het bloed van de stier dat in de aarde zinkt, komt de nieuwe mensheid voort. Dit is het oerbeeld van 'sterf en wordt geboren' en in die zin kan ook het overwinnen van de draak worden gezien als het verdwijnen van het oude, nog dierlijke, dat plaats maakt voor of wordt omgevormd in het nieuwe, menselijke.
De betekenis van Mithras en de stier komt zo overeen met die van Sint Joris en de draak, wat ook het geval is met de Midden-Amerikaanse godheid Quetzalcoatl, die zich van een aardse slang omvormt tot een hemelse vogel; en eveneens met de Chinese wijsgeer Lao tse, die op zijn os rijdt.
Klik hier voor een verhandeling van Jung over de 'theriomorfe (diervormige) symboliek' van de geest in sprookjes, in zijn boek De symboliek van de geest.
Geestelijke vermogens
Wat door Joris op zijn paard en de draak wordt uitgebeeld is de innerlijke tweestrijd in de mens tussen de ontwikkelde en nog onontwikkelde, onbeheerste vermogens.
Van de vermogens die in de menselijke geest aanwezig zijn (het waarnemen, denken, voelen en willen, en de in- en uitgekeerde instelling daarvan), heeft Joris er al een aantal leren beheersen.
Dat wordt uitgebeeld door het witte paard dat hij berijdt, met een siertuig en meestal een gevlochten staart, wat een aanduiding is voor een edelman of bevelhebber.
Dat deel van de vermogens in hemzelf dat hij nog niet beheerst, wordt door de draak weergegeven.
hol, bedwinging bek, paard legt
de linker poot op de drakekop,
zegening door God
bron: deweekkrant.nl
Met de ene hand houdt Joris de teugels vast waarmee hij zijn eigen paard leidt, met de andere hand de speer, het wapen waarmee hij zijn eigen draak bedwingt.
Zijn paard is meestal wit (al bewust) en heeft al een 'meer verheven toestand' bereikt boven de aarde; schimmels komen niet veel voor, ook steigert het en staat het daardoor 'als een mens' op twee benen.
Zijn draak bevindt zich nog 'laag bij de grond' en is meestal zwart of bruin (nog onbewust).
1. Drakenhol
Op de meeste afbeeldingen is te zien dat de draak een hol als woning heeft; het woord 'hol' is de betekenis van het woord 'hel'. Het hol is in de bergen, in de ruige 'natuur', wat een tegenstelling vormt tot de verfijnde 'cultuur' van de goed geklede Joris.
Het hol is áchter Sint Joris en het paard; het is een zinnebeeldige weergave van wat wel 'het onbewuste' of 'de Schaduw' wordt genoemd: al die eigenschappen van zichzelf waarvan de mens zich (nog) niet helemaal bewust is en die nog moeten worden ontwikkeld, wat door de draak wordt weergegeven.
2. Omklemming achterpoot
hol, omklemming van de poot,
bedwinging van de bek,
zegening door God
De omklemming van de achterpoot verhindert Sint Joris om verder te gaan, om zijn ontwikkeling voort te zetten. Daarom moet hij eerst zijn eigen onvolmaaktheden, zijn draak, leren bedwingen.
De omklemming kan de vorm van een knoop hebben en dat is ook een aanduiding dat de beide dieren met elkaar zijn verknoopt, zijn verbonden en in feite bij elkaar horen.
3. Bedwinging van de draak
Aangezien zowel het paard als de draak de vermogens vertegenwoordigen die onderdeel zijn van de menselijke geest en daardoor wezenlijk bij die geest behoren, kan Joris de draak niet doden, maar moet hij juist leren hem te beheersen. Het zijn zíjn eigenschappen, maar die nog moeten worden omgevormd van een toestand van onbewustheid en onbeheerstheid (de draak) naar een toestand van bewustheid en beheerstheid (het paard).
Vandaar dat hij de bek van de draak met zijn speer in bedwang moet houden, maar niet moet doorsteken (wat hier en daar op afbeeldingen echter wel het geval is)... Joris is geen drakendoder, maar drakenbedwinger. Hij moet zijn eigen driftkracht leren beheersen, maar ook zijn twijfel en zijn angsten.
De bek betekent de bedreiging die van zijn eigen onvolmaaktheden uitgaat voor zijn eigen innerlijke evenwicht en de verstandhouding met zijn medemensen. Sint Joris kijkt naar zijn eigen onvolmaaktheid, met andere woorden: hij is zich ervan bewust en kan er daardoor wat aan doen.
omklemming, bedwinging bek,
zegening door God
bron: Wikipedia
Van de vier beeldelementen: het hol, de omklemming van de poot, de bedwinging van de bek (of doorsteking van de draak) en de zegenende hand van God, komt alleen de bedwinging van de bek (of doorsteking) op alle ikonen voor. Dat is daardoor het kernelement.
Strijd om zelfverwerkelijking
De geestelijke ontwikkeling die door de mens kan worden volbracht, betreft het leren beheersen van het vermogen de dingen om zich heen bewust en beheerst waar te nemen, ze grondig te overdenken en diep te doorvoelen, en daardop aansluitend - met een door het denken en voelen gevormd redelijk en zedelijk besluit - iets te willen doen.
De richting van deze geestelijke werkzaamheid kan naar buiten worden gekeerd, de uitgekeerde instelling of naar binnen, de ingekeerde instelling. Het gaat daarom om het ontwikkelen van het waarnemen, denken, voelen en willen, en de naar binnen of buiten gekeerde instelling.
De afbeelding van de strijd van Sint Joris duidt daarmee op de innerlijke strijd om zelfverwerkelijking in de mens. Klik hier voor de daarmee overeenkomende beschrijving van de sage van Herakles.
De krachtige, Griekse cultuurheld Herakles moest een misgreep boeten door de twaalf opdrachten te vervullen die zijn zwakke neef Eurystheus - in zijn plaats koning geworden - hem zou geven. Zijn eerste taak betrof het verslaan van de Nemeïsche Leeuw, die voor onverslaanbaar gold. Herakles wist de leeuw echter te wurgen, en kleedde zich daarna met de huid van de leeuw.
Dit is een aanwijzing dat Herakles en de leeuw bij elkaar horen; ook Herakles wist zijn wilde krachten te leren beheersen, waardoor hij die zich eigen maakte.
Persoonlijkheidsvorming
omklemming, bedwinging bek,
zegening
bron: orthodoxekerk.nl
Zijn de vermogens geheel tot ontwikkeling gekomen, dan wordt de persoonlijkheid door een innerlijk evenwicht tussen schoonheidszin, wijsheid, liefde en volharding, en door zelfbezonnenheid en gemeenschapszin gekenmerkt. De strijd die Sint Joris voert kan daarom ook persoonlijkheidsvorming worden genoemd.
In de ontwikkelde, ingekeerde toestand doen de vermogens zich voor als het geweten: de zelfbeschouwing (waarnemen), de redelijke (denken) en zedelijke (voelen) beoordeling van het eigen gedrag en zo nodig de zelfbeheersing (willen);
in de ontwikkelde, uitgekeerde toestand doen de vermogens zich voor als de deugden: uit liefde (voelen) aandacht (waarnemen) en begrip (denken) hebben voor, en geduld (willen) hebben met zijn medemensen.
Gezien de verhoudingen lijkt het erop, dat Sint Joris de strijd bijna heeft gestreden.
hol, omklemming poot,
bedwinging bek
bron: irminamb4.pl
4. De zegenende hand Gods
Op de meeste afbeeldingen is rechts- of linksboven vanuit de (drie) hemelen de zegenende hand van God te zien. Hij straalt uit op Sint Joris en staat hem bij en begeleidt hem bij dit zegenrijke werk... in feite hét werk waarvoor de mens naar de aarde komt!
Bij de meeste ikonen is door het steigerende paard en Sint Joris als de handelende persoon in het midden, de richting van de beweging op de afbeelding van linksonder naar rechtsboven. De beweging en daarmee de ontwikkeling begint in het hol, de hel, waar alles nog onvolmaakt is, onbewust en onbeheerst.
Door het werken aan zichzelf, de overwinning van de draak door St. Joris, begint het paard te steigeren en daardoor zet een beweging in naar rechtsboven, de plaats waar God uitziet naar de thuiskomst in de hemel van de geheel zichzelf en daardoor goddelijk geworden mensengeest.
Alleen wat door ontwikkeling aan elkaar gelijkwaardig is geworden
en daardoor met elkaar overeenkomt,
kan zich met elkaar onderhouden en verenigen.
De verloren zoon
hol, omklemming poot,
bedwinging bek
gemaakt door monniken
op de berg Athos
bron: eigen bezit
Dit is het verhaal van de mens die zijn afkomst vergeet, zich overgeeft aan de wereld en daardoor afzakt (vanuit de geest gezien) tot de toestand van een varkenshoeder; hij zit bij de varkens en is teruggekeerd naar een min of meer dierlijke toestand (de draak).
Hij komt echter tot inzicht in zijn toestand, levert een 'innerlijke strijd', besluit zijn leven te beteren, op te staan en weer terug te keren naar huis (het paard).
Daar wordt hij met vreugde door zijn vader ontvangen: "Mijn zoon hier was dood en hij is weer levend geworden, hij was verloren en is gevonden!" (wat de vader twee keer zegt).
De Islam
Het woord 'islam' betekent 'onderwerping' en 'islam Allah': 'onderwerping aan God'.
Wat de profeet Mohammed werkelijk verkondigde is: "De juiste jihad is 'de grote strijd', de worsteling met zichzelf voor Allah en zij die deze juiste weg van onderwerping volgen, zullen gezegend worden." Sint Joris verbeeldt die 'grote strijd'.
Mohammed zag in dat de meest verheven strijd die iemand in dit bestaan kan strijden, die is tegen de eigen zelfzucht, hebzucht en heerszucht (de zelfverwerkelijking), om je dan 'over te geven aan God' (de hereniging met God).
Het woord 'jihad' betekent letterlijk: 'streven', 'inspanning op de weg van God.'
Herkenning van het wezenlijke
De zinnebeeldige betekenis van de voorstelling van Joris heeft mensen altijd aangesproken en blijkbaar diep geraakt. Dat moet wel de oorzaak zijn van het feit dat de figuur door de eeuwen heen mensen heeft geboeid, ook heden ten dage.
hol, omklemming en bedwinging bek
Legende
Over de geschiedenis van de persoon zelf is in feite niets bekend. Volgends de legende gaat het om de persoon Georgius van Cappadocië (de vreemde vorm van de bergen op de afbeeldingen komt overeen met die uit die landstreek).
Hij zou officier zijn geweest in het leger van keizer Diocletianus. Toen deze een bevel uitvaardigde waarin de vervolging van Christenen werd bevolen (in 303), weigerde hij hieraan deel te nemen en verklaarde zelf Christen te zijn. Hierop liet Diocletianus hem vermoorden. (bron: Wikipedia)
Eeuwen later, vanaf de twaalfde eeuw, werd hij een martelaar van de kerk en hoofdpersoon van de legende. Oorspronkelijk verbeeldt de draak daarin het heidendom: de legende van Sint Joris werd daardoor een weergave van de strijd die de jonge kerk in de eerste eeuwen heeft moeten voeren, de strijd tussen de Christelijke beschaving en de (in Christelijke ogen) heidense 'onbeschaafdheid'.
Op de afbeeldingen staat: Agios Georgios (heilige Joris)
 bedwinging en zegening |
 hol, bedwinging en zegening |
 bedwinging en zegening |
 omklemming en bedwinging |
 hol, doorsteking en zegening |
 hol, doorsteking en zegening |
 hol, doorsteking en zegening |
 hol, doorsteking en zegening |
 hol (in de grond), omklemming en doorsteking |
 hol, omklemming, doorsteking en zegening |
Naar de verzameling overige ikonen over Sint Joris
Heraldiek
Sint Joris en de draak
Albrecht Dürer (1471-1528)
bron: Rijksmuseum
In Engeland geldt hij als de beschermheilige (patroon) van dat land: Saint George en datzelfde geldt voor Catalonië: San Jordi.
Hij is de beschermheilige van o.a. Barcelona, Genua, Venetië en Moskou, en van de Scouting.
Zelf ben ik geboren in Amersfoort (waar de St. Joriskerk staat), dat 'het rode kruis op een wit veld' als het kruis van St. Joris in haar wapen voert.
Mijn jeugd heb ik doorgebracht in Middelharnis op het mooie eiland Goeree-Overflakkee. Dat dorp heeft St. Joris en de draak in haar wapen. In plaats van St. Joris wordt hierop de aartsengel Michaël weergegeven, maar met een overeenkomstige betekenis.
Nu wonen wij in Terborg (met de St. Georgiuskerk) en opnieuw... St. Joris in het wapen van het historische stadje Terborg.
 Amersfoort |
 Middelharnis |
 Terborg |
Kerkraam in de toren van de Sint Georgiuskerk in Terborg, dat stadsrechten verkreeg op 23 april 1419, de naamdag van Sint Joris. Ook in de kerkvloer is hij in de kerk aanwezig in de vorm van twee tegelwerken (1 m² groot) voor- en achterin de kerk.
Het beeld van Sint Joris en de draak in de gevel van het Palau de la Generalitat (Paleis van de Regering), het regeringsgebouw van Catalonië in de hoofdstad Barcelona.
Griekse mythologie
Apollo verslaat Python
Maar het verband met Moeder Aarde bleef: de waarzeggende priesteres Pythia boog zich voor het horen van Apollo's stem over de spleet waaruit de bedwelmende aarddampen opstegen: daar lag in de diepte de verslagen Python! Apollo had de eigenschappen van de slang in zich opgenomen door hem onder zijn tempel een plaats te geven.
Delphoi heeft een eigenaardige naam: 'Navel der Aarde' ; het is en blijft dus voor de Hellenen de plaats waar de kracht van Moeder Aarde de mensheid voedt middels raadgevingen.
Germaanse mythologie
Wodans strijd tegen Fenrir
bron: Wikipedia
De West-Germaanse naam van de hoofdgod uit de Germaanse mythologie is Wodan, de Noord-Germaanse Odin.
Het woord 'wodan' hangt samen met 'woeden' in de zin van 'heftige werkzaamheid' en 'geestdrift'; het woord hangt ook samen met 'weten' in de betekenis van 'wijsheid', 'voorspellen' en de geestelijke werkzaamheid 'dichten'. De diepere betekenis van 'wodan' is: 'bewuste levenskracht', 'werkzame geest', 'scheppende geest'.
Wodan is niet alleen een strijder met woorden, maar tijdens de godenschemering moet hij ook strijd leveren tegen de verscheurende wolf Fenrir, één van de kinderen van Loki, de duivel, het kwaad.
De kaart De Kracht uit de Tarot
Eén van de kaarten van de Tarot (uit de groep van de 'grote arcana') heeft in de loop van de eeuwen de naam De Kracht gekregen. Dit is, overeenkomend met die van Sint Joris, de afbeelding van de mens die de krachten van de geestelijke vermogens in zichzelf heeft leren beheersen.
Daardoor zijn de vermogens omgevormd, en wel van de onbeheerste toestand van 'de hond' van De Dwaas, de eerste kaart van de Tarot, de nog onbewuste en onbeheerste mens, naar de beheerste toestand van De Kracht. In die toestand zijn zij 'de leeuw' geworden, de koning der dieren. Te zien is dat daarbij de bek van de leeuw in bedwang wordt gehouden, zoals Sint Joris dat doet bij de draak. Ook Mithras houdt de bek van de stier in bedwang.
 Soprafino DellaRocca Tarot |
 Tarot van Marseille |
 Rider Waite Tarot |
 Docters van Leeuwen |
Bij de Soprafino DellaRocca Tarot houdt de vrouw niet alleen de bek van de leeuw in bedwang, maar ook met de voet zijn lijf; bij de Tarot van Marseille zit de vrouw ook op de rug van de leeuw (wat met Sint Joris overeenkomt); bij de Rider Waite Tarot wordt alleen de bek in bedwang gehouden; bij die van Docters van Leeuwen houdt de vrouw de ene hand op de kop van de leeuw en de andere op het eigen hart, en is door middel van een bloemenslinger met hem verbonden.
afbeelding op de titelpagina van
Pseudo-Dionysios de Areopagiet
'Corpus Areopagiticum' (uit 1556)
De hoed van de vrouw heeft de vorm van een lemniscaat, wat duidt op een eeuwige kringloop en daarmee op geestelijke zelfverwerkelijking.
De kaart De Kracht heeft de volgende algemene betekenis:
Bewustzijn van het goddelijke in zichzelf. De zelfverwerkelijkte mens. Geestelijke kracht. Innerlijke zekerheid. Kracht van geloof. Vertrouwen in goede afloop. Volharding ondanks tegenslag. Zelfbeheersing. Begeestering. Innerlijke bekwaamheid. Vastberadenheid. Verhouding tussen geestdrift en driftkracht. Overwinning van eigen hartstocht (samenvatting uit verschillende boeken).
^