1 De menselijke geest en de geestelijke vermogens

"De geestkracht is het
wezen van het leven."
Aristoteles, Griekse filosoof
(384-322 v.Chr.)

1.1 De lichtende warmte uit de donkere koelte
Om te kunnen begrijpen wat je als geest bent, moet je van de oorsprong van jezelf als geest uitgaan. Door als geestelijke oefening de zelfbezinning te doen, kun je als menselijke geest in de geestelijke wereld worden opgenomen. Die geestelijke wereld is een ijle wereld, die, onzichtbaar voor ons, deze stoffelijke wereld geheel doordringt en die er ook de grondslag van is. Die geestelijke wereld is je eeuwige tehuis en in die wereld kun je met je geestelijke oorsprong worden herenigd.

Tijdens de hereniging daarmee ervoer ik eerst een diepe rust als een 'aanwezigheid', die zich persoonlijk met mij verbond en mij liet delen in de vreugde van haar rust; een rust die zich aan mij voordeed als een aangename, donkere koelte. Daarna kwam er uit die rust een beweging voort ook als een 'aanwezigheid', die zich persoonlijk met mij verbond en mij liet delen in de vreugde van zijn beweging; deze beweging deed zich aan mij voor als een koesterende, lichtende warmte.

De God die heeft gezegd:
"Uit de duisternis zal licht schijnen,"
heeft in ons hart het licht doen schijnen [...]
2e brief van Paulus aan de Korinthiërs 4:6

Nadat zij als twee zelfstandigheden te voorschijn waren gekomen, verenigden zij zich weer. Daarbij doordrong de beweging en zijn lichtende warmte de rust en haar donkere koelte, die zich liet doordringen; zij werkten samen en verenigden zich opnieuw tot een eenheid, maar nu nam op zijn beurt de lichtende warmte de donkere koelte geheel in zich op en vormde er een eenheid mee, waarbij zij elkaar temperden; de oorspronkelijke toestand van eenheid was daardoor omgekeerd en...
ik ervoer hun eenheidstoestand nu als een 'verwarmende koelte'!
De beweging en zijn lichtende warmte overstraalde nu het al, terwijl de rust en haar donkere koelte in liefde in hem was opgegaan... en ik keek nu in een zee van geestelijk licht en geestelijke warmte, die zich uitstrekte in de eeuwige oneindigheid: de geestestoestand van de algeest.

Klik hier voor een bespreking van het gezegde: 'In de rust ligt de kracht.'
Klik hier voor een beschrijving van het lichtmolentje, dat door licht of warmte vanuit rust in beweging komt door het ontstaan van de tegendelen warmte en koude - een weergave van geestelijke eigenschappen in stoffelijke gebeurtenissen.

1.2 De verdichting van de menselijke geest uit en in de algeest

Indianenwijsheid
“Midden in het heelal
woont de Grote Geest
en dat middelpunt
is werkelijk overal.
Het is in ons allemaal.”
Zwarte Eland

Tijdens hun vereniging ervoer ik dat ik als menselijke geest door verdichting als een bolvormige wolk van licht uit hun vereniging voortkwam: een lichtende wolk, die daarna met liefde door warmte uit de algeest werd doorstroomd... en zo tot leven kwam; terwijl, zoals ook bij de algeest, de donkere koelte in die wolk van lichtende warmte verborgen is en er een eenheid mee vormt. Ik zag mijzelf als menselijke geest ten slotte als een brandpunt van licht en warmte uit en in een zee van datzelfde geestelijke licht en diezelfde geestelijke warmte.
Aan mij was de voortkomst van mijzelf als menselijke geest door verdichting uit de algeest getoond. Deze geestelijke ervaring had in mij een grote vreugde tot gevolg, die met niets in dit tijdelijke bestaan is te vergelijken.

Liefdevol word ik
als menselijke geest
door Gods geest gedacht,
liefdevol word ik doorstroomd
met Gods levenskracht.

Als de mensen vragen: "Waar komt u vandaan?" zeg dan:
"Wij zijn uit het licht gekomen, daar, waar het licht uit zichzelf is ontstaan."
Als de mensen vragen: "Wat is het teken van uw Vader in u?" zeg dan:
"Het is beweging en rust."
Evangelie van Thomas, Logion 50

Klik hier voor een beschrijving van 'wolk' en 'vuur' in de bijbelboeken Exodus, Numeri en andere bronnen.
Klik hier voor een beschrijving van de 'verdichting' zoals die in de joodse mystiek, de Luriaanse Kabbalah, voorkomt in de vorm van het begrip 'tzimtzum'.

In deze stoffelijke wereld is van dit alles niets te zien en om daar toch een voorstelling van te kunnen maken, kan ik zeggen dat het beeld van de menselijke geest als dat brandpunt in die zee, overeenkomt met het beeld van een langzaam doorbrekende zon aan de hemel van een mistige dag.

1.3 Vormbaar en zelfvormend werkzaam
Tijdens de hereniging heb ik, zoals gezegd, mogen ervaren dat de menselijke geest zich in de geestelijke wereld voordoet als die bolvormige wolk van geestelijk licht en geestelijke warmte, waarin de donkere koelte tot een eenheid was opgegaan. Met dat licht hangt het bewustzijn samen en met die warmte de geestkracht, waardoor de geest in wezen een bewuste kracht is; de geest is de levenskracht, die bewust is.
In je óórsprong doet die bewuste kracht zich voor als die alomtegenwoordige, oneindige zee van dat geestelijke licht en die geestelijke warmte, wat de eeuwige en oneindige algeest is; terwijl je jezelf als geest - als die bewuste kracht - ervaart als die bolvormige wolk van datzelfde licht en diezelfde warmte, door verdichting uit en in die oneindige zee.

Tijdens de hereniging met de algeest ervaar je ook, dat zowel het geestelijke licht alsook de geestelijke warmte zich in twee, tegenovergestelde toestanden kunnen bevinden, namelijk:
- in de vrouwelijke, ontvankelijke toestand, die samenhangt met de doordringbare donkere koelte
- en in de mannelijke, doordringende toestand, die samenhangt met het doordringende licht en de doordringende warmte.
In de vrouwelijke, ontvankelijke toestand van de geest zijn het licht en de warmte van buitenaf beweegbaar en vórmbaar; in de mannelijke, doordringende toestand, zijn het licht en de warmte van binnenuit zelfbewegend en zélfvormend werkzaam (zie schema).

Die vormbaarheid bestaat hieruit, dat er zich in jezelf als die lichtende bol zelfbewegende, wervelende stromingen van licht voordoen (daar ik in de algeest een eenheid van tegendelen ervoer, moeten het licht en de warmte, naast in een zelfvormende toestand, tegelijkertijd ook in een vormbare toestand kunnen verkeren, want ik zag hoe de algeest tegelijkertijd in het eigen licht een verdichting vormde). Daardoor kunnen er zich ook in jezelf als die bol verdichtingen en verdunningen van licht vormen, waardoor bepaalde plaatsen in je licht helderder kunnen zijn dan andere. Daardoor kunnen er in het licht dat je bent als menselijke geest lichtbeelden worden gevormd, wat zowel van buitenaf als van binnenuit kan gebeuren, lichtbeelden...:
- als ervaringsbeelden door beelden van buiten in je op te nemen, waar te nemen (kennis) en
- als denkbeelden door in jezelf als geest denkbeelden te vormen, te denken (gedachten).

1.4 Waarnemen, denken, voelen en willen
Met die vórmbare en zélfvormende eigenschappen van het licht en de warmte hangen je geestelijke vermogens samen: het vermogen om de dingen waar te nemen, ze in jezelf te overdenken en te doorvoelen, en er iets mee te willen doen.
Al waarnemend breng je jezelf als geest in een toestand dat je licht - in jezelf als die bolvormige wolk - van buitenaf vórmbaar is tot een innerlijk ervaringsbeeld;
al denkend breng je jezelf als geest in een toestand dat je je licht van binnenuit zélf vormt tot een denkbeeld;
al voelend breng je jezelf in een toestand dat je warmte van buitenaf vórmbaar is tot een gevoel;
en al willend breng je jezelf in een toestand dat je je warmte van binnenuit zélf vormt tot wilskracht.
Het waarnemen en voelen zijn de vrouwelijke, ontvankelijke vermogens van de geest, het denken en willen de mannelijke, zelfvormende vermogens; alle vier vermogens zijn voor het innerlijke, geestelijke evenwicht en voor een zinvol verloop van hun werkzaamheid, gelijkwaardig en onmisbaar.

Dit is de kern van geestkunde: de hechte, onwrikbare band tussen de goddelijke algeest en de menselijke geest door de werkzaamheid van de vier geestelijke vermogens.

Het enige wat je kunt, is,
- dat je de dingen in je opneemt door ze waar te nemen,
- waarna je ze kunt beoordelen door ze te overdenken en te doorvoelen,
- om dan te besluiten er al dan niet iets mee te willen doen.

Parmenides van Elea
Apollopriester, filosoof
ca. 515 v.Chr.

De geest is: ik, die in zichzelf
waarneemt, denkt, voelt en wil.
De geest is: dát wat wérkt in mij,
en daardoor ís... want 'wérkelijk' is.

De mens [de geest] die waarneemt,
weet tegelijkertijd de wetende te zíjn.

"Begrijpen en Zijn is een en hetzelfde." of
"Kennend-begrijpen en te Zijn, is hetzelfde."
Parmenides - Leerdicht

"Cogito, ergo sum."
(Latijn 'cogitare': waarnemen en denken)
René Descartes - Principia Philosophiae

"Ik denk na, dus ik [de geest] bén."

De mens [de geest] die twijfel voelt,
voelt zich onbetwijfelbaar de twijfelende.

"Ik weet het, omdat ik het voel."
Jean-Jacques Rousseau, Franse filosoof

"Schoonheid is het geestelijke, dat zich
gevoelsmatig van zichzelf bewust wordt."
Georg Hegel, Duitse filosoof

"Liefde en wijsheid zijn te onderscheiden,
geheel zoals de warmte en het licht:
warmte wordt gevoeld, zo ook de liefde;
licht wordt gezien, zo ook de wijsheid."
Emanuel Swedenborg, Godd. Wijsheid 3c

"Ik ben, ik weet en ik wil.
Ik ben wetende en willende.
Ik weet dat ik ben en wil.
Ik wil zijn en weten."
Augustinus, Belijdenis. Boek XIII, XI 12

"Al het werk komt voort uit de geest;
zoals de geest is, zo is het werk."
Emanuel Swedenborg
Apocalyps Onthuld 76

"De wil is te vergelijken met een vlam
en het verstand met het licht daarvan."
E. Swedenborg, Hemel en hel 32

"Wie weet, wat in de mens is,
dan de geest van de mens."
Paulus, 1 Korinthiërs 2:11

In Exodus 3:14 vraagt Mozes naar de naam van God en krijgt als antwoord:
"Jahweh, Jahweh": "Ik ben die ik ben." Het Oud-Hebreeuws is een medeklinkertaal zonder leestekens. De klinkers kunnen zelf worden ingevuld en dan is als vertaling mogelijk:
Ik ben, Ik was, Ik zal zijn en Ik dóe zijn (m.a.w. Ik schep, ik baar, ik wil).

Wat Ik heb doen zijn is de menselijke geest als Mijn godenkind. (Psalm 82:6; Joh. 10:34)

"Dasein ist Seiendes, das sich in seinem Sein verstehend zu diesem Sein verhält."
Martin Heidegger, Duitse filosoof
Bestaan is dat wat is, dat zich in zijn bestaan begrijpend tot zichzelf verhoudt. Het ’zijn’ is een weet hebben van het bestaan van zichzelf, met andere woorden het is ‘zelfbesef’, 'zelfbewustzijn', ‘zich van zichzelf bewust zijn’.

1.5 Geestelijke lichtbeelden en warmtetoestanden
Waaraan zijn in het stoffelijke bestaan de vermogens te herkennen? Een kenmerkende eigenschap van je vermogens is die vorming.
Als je waarneemt, dan laat je, door te kijken en te luisteren, de gebeurtenissen een indruk op je maken. Daardoor wordt er in jezelf als geest een lichtbeeld, een ervaringsbeeld van gevormd, waardoor je je bewust wordt van je ervaringen.
Doordat je de buitenwereld in jezelf opneemt, krijg je er weet van.
Als je denkt dan ben je in staat om zélfscheppend in jezelf lichtbeelden, wat dan denkbeelden zijn, te vormen.
Als je voelt dan laat je je ervaringen ook tot je geestelijke warmte toe. Daardoor wordt je warmtetoestand, wat dan je gemoedstoestand is, door de aard van je ervaringen gevormd, zodat je met je medemensen kunt meevoelen, meeleven.
Als je wilt dan vorm je zélf in jezelf een zodanige warmtetoestand, wat dan een innerlijke kráchttoestand is, dat je in staat bent om de gedachten en gevoelens, die je door te denken en te voelen in jezelf hebt gevormd, naar buiten toe te uiten en in een bepaald gedrag, in een uitspraak of handeling vorm te geven.

Liefde en wijsheid zijn onderscheiden zaken,
geheel zoals de warmte en het licht;
de warmte wordt gevoeld, eender de liefde;
en het licht wordt gezien, eender de wijsheid.
E. Swedenborg - Goddelijke Wijsheid 3C

De geestelijke werkzaamheid met je vermogens begint doordat je een gebeurtenis in de omgeving een indruk op je laat maken (waarnemen), die je verwerkt door die in jezelf verstandelijk en gevoelsmatig te beoordelen, waarna je je gevormde gedachten en gevoelens met je wilskracht weer tot uitdrukking brengt. Deze beschrijving is mogelijk doordat je als geest die bolvormige wolk bent.

Er bestaat wel een 'gemoedstoestand' of een gemoedsgesteldheid, maar niet een daarmee overeenkomende 'gedachtentoestand'. De geest zelf bevindt zich als geheel in één bepaalde gemoedstoestand (een innerlijke warmtetoestand van de geest als geheel), maar vormt in zichzelf op zichzelf staande denkbeelden (lichtbeelden) als reeksen, een gedachtengang, die daarna in het geheugen (in de uitstraling van de geest) worden bewaard.

1.6 Bewustwording van eigen geestelijke werkzaamheid
Dit gebeuren: het waarnemen van de dingen, het overdenken en doorvoelen ervan en daarop aansluitend er iets mee willen doen, is de beheerste geestelijke werkzaamheid. Daarmee kun je je ervaringen bewust en beheerst verwerken, daardoor kun je komen tot aanvaarding van je ervaringen en je vervolgens zinvol aanpassen aan de voortdurend veranderende omstandigheden, die in de tijd als de schijnbare stroom van dagelijkse gebeurtenissen op je toekomen.
De werkzaamheid van deze vermogens is het énige, waaraan je in deze stóffelijke wereld het gééstelijke onmiddellijk kunt herkennen; en waardoor je ook jezélf als géést kunt leren kennen, namelijk als die bewuste levenskracht die je zelf bent en die in zichzelf alle dingen waarneemt, ze overdenkt en doorvoelt en dan besluit er iets mee te willen doen.

De Ouroboros (Grieks: 'staart-eter')
volmaakte beweging en volmaakte rust,
als een rustig rondstromende rivier;
zinnebeeld van zichzelf als geest:
zichzelf voortstuwende levenskracht
door de geestelijke vermogens
bron: S. Klossowski de Rola, Alchemie

Je wilshandeling is de uiting van een - door je denken en voelen gevormd - antwoord op een gebeurtenis, bijvoorbeeld een bepaald voorval of vraagstuk, dat je eerst hebt waargenomen. Door de verwerking ervan door overdenking en doorvoeling, en door de daarop volgende terugwerking op de gebeurtenis door je wilshandeling, wordt daar iets aan veranderd: je beïnvloedt, je bewerkt de toestand in de omgeving.
Je innerlijke werkzaamheid met je vermogens hangt daardoor ook samen met de veranderingen die je door in te grijpen in de uiterlijke gebeurtenissen en omstandigheden hebt aangebracht. Door die verandering wordt vervolgens een nieuwe waarneming noodzakelijk om het gevolg van je handeling opnieuw met het denken en voelen te kunnen beoordelen. Zo ontstaat naast de kringloop van je innerlijke, geestelijke werkzaamheid met je vermogens, een tweede kringloop tussen jou en de gebeurtenissen in de buitenwereld.

Door iedere wilsuiting in de vorm van een uitspraak of handeling, breng je een bepaalde verandering aan in de omgeving, die je weer wilt waarnemen. Je wilt steeds weer zien (waarnemen) en beoordelen (denken en voelen), wat je hebt gedaan (willen). Je wilt erbij blijven en wilt blijven waarnemen of je denken, voelen en willen zinvol zijn geweest en in overeenstemming met je eigen bedoelingen en met de eisen of noden van de omstandigheden in je omgeving.

Ik heb geestkunde kunnen ontwikkelen,
doordat ik als geest de werkzaamheid
van mijn vermogens op mijzelf heb gericht
en zo tot zelfkennis ben gekomen.

Door deze wisselwerking 'leeft' je waarneming als het ware van je wilsuiting en omgekeerd, doordat je uitspraken en handelingen zelf ook weer veranderingen in de stroom der gebeurtenissen veroorzaken. Hoewel waarnemen en willen het begin en einde van de innerlijke verwerking zijn, zijn zij in de kringloop van je vermogens daardoor toch met elkaar verbonden en houden elkaar voortdurend werkzaam. Door de eigenschappen zelf van de vermogens vormen zij een kringloop waar geen einde aan komt... door hún eigenschappen vormen zij het eeuwige leven van de geest.
Het zijn deze vermogens, die in geestkunde voortdurend ter sprake zullen komen.

1.7 De persoonlijkheid
Deze vermogens zijn ook de eigenschappen van wat we de persoonlijkheid noemen, de persoonlijkheid als: het geheel van kenmerken van de persoon.
Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen de 'persoon' en de 'persoonlijkheid'. De persoonlijkheid is het 'geheel van eigenschappen' van die persoon; de persoonlijkheid is de kenmerkende wijze, waarop een persoon zich gedraagt.

Die persoon is de menselijke geest. Het enige wat je als geest kunt en waardoor je kunt worden gekenmerkt, is, dat je kunt waarnemen, denken, voelen en willen, op jezelf of op de ander gericht, ingekeerd of uitgekeerd. Doordat je in wezen een bol bent, kun je de werkzaamheid van je vermogens naar buiten richten, naar de wereld om je heen of naar binnen, naar jezelf in je eigen binnenwereld.

De persoonlijkheid wordt daardoor bepaald door de kenmerkende wijze waarop je je geestelijke vermogens gebruikt: de wijze waarop je de gebeurtenissen waarneemt (1), ze in jezelf door te denken en te voelen verwerkt (2) en je, als gevolg daarvan, op een bepaalde, kenmerkende, persoonlijke manier, naar buiten toe wilt gaan gedragen (3) en zo inwerkt op de omgeving (4). In dat gedrag, in jouw persoonlijke wijze van doen, komt de mate van bewuste beheersing van de vermogens tot uitdrukking. De bewuste beheersing van je vermogens is daarmee een maatstaf voor de beoordeling van je persoonlijkheid.

1.8 Persoonlijkheidsvorming of zelfverwerkelijking
Het zijn bovendien deze vermogens, die een bepaalde ontwikkeling kunnen doormaken, die kunnen worden opgevoed. Door ze bewust en beheerst te leren gebruiken, worden ze omgevormd en wel van een toestand van onbewustheid en onbeheerstheid naar een toestand van bewustheid en beheerstheid, van driftmatigheid naar geestdrift, wat je persoonlijkheid kenmerkt. Uiteindelijk worden je vermogens in je gedrag naar je medemensen toe gekenmerkt door het geweten en de deugden.
Het geweten is je vermogen tot zelfbeschouwing (waarnemen) naar binnen toe (ingekeerd), tot redelijke (denken) en zedelijke (voelen) zelfbeoordeling en zo nodig jezelf te beheersen (willen). De deugden zijn je vermogen om naar buiten toe (uitgekeerd) met liefde (voelen) aandacht (waarnemen) en begrip (denken) te hebben voor en geduld (willen) te hebben met je medemensen.
De evenwíchtige ontwikkeling van die vermógens is datgene, wat geestelijke ontwikkeling, zelfverwerkelijking of persoonlijkheidsvorming wordt genoemd.

"Heiligheid bestaat niet
in het verrichten van buitengewone díngen,
maar in het buitengewoon verríchten
van de gewone dingen."
Willem Bauters sj, novicenmeester van de
H. Johannes Berchmans, sj, 1599-1621

De edele hoopt vol toewijding kleine dingen op,
om iets hoogs en groots tot stand te brengen.
I Tjing ䷭ 46 Sjeng - Het omhoogdringen

De geestelijke omvorming vindt plaats in het dagelijkse bestaan, in het alledaagse leven, door alles wat je doet, ook de kleinste en schijnbaar onbetekenendste dingetjes, bewust en beheerst te doen, door bewust en beheerst de dingen waar te nemen, ze in jezelf te overdenken en te doorvoelen, en dan te besluiten er al of niet iets mee te willen doen. Daardoor stapel je in jezelf kleine dingen op, om iets hoogs en groots tot stand te brengen.

1.9 De geestelijke vermogens in de literatuur
De opvattingen van schrijvers over de aard van de geestelijke vermogens, zoals ze in de literatuur worden beschreven.

	waarnemen	denken	voelen	willen
Assagioli	waarnemen	denken	voelen	willen
Astrologie	Maan	Mercurius	Venus	Mars
Augustinus	gadeslaan, geheu-gen, memorie	denken, redelijk vermogen	aandoeningen	wil
Beck	vormperceptie	organiserende energie	affectieve drijfkracht	creatieve activiteit
Behaviourism	input	processing		output
Vijf-Factoren Model (Big 5)	zorgvuldig	autonoom	vriendelijk	stabiel
Boehme	schoonheid kleur geluid Maan	vormend den-ken Mercurius	liefdesvuur Venus	beweging Mars
Eccles	outer sense	inner sense		will
elementen	aarde	lucht	water	vuur
Ewald	opname van indrukken	verwerking van indrukken		vermogen te handelen
Eysink	cognitie	intelligentie	emotionaliteit
Fisher	explorer	director	negotiator	builder
Freud	sensorisch proces	logische rede-natie	morele normen	realiteitsbeginsel
Gehlen	gevoeligheid voor indrukken		gevoelsaan- spreekbaarheid	vitale activiteit
Hermann (cirkel van -)	nauwkeurig, behoudend	analytisch, rationeel	omgaan met mensen	creatief
Heymans (typen van -)	primair emotioneel	secundair niet emotioneel	secundair emotioneel	primair niet emotioneel
Hildegard van Bingen	geen smet van duisternis: bewustzijn, waarnemen	geen smet van bedrog: waarheid, denken	geen smet van verharding: zachtmoedig, voelen	geen smet van sterfelijkheid: levenskracht, willen
Human Dynamics	fysiek zintuiglijk	mentaal	emotioneel	fysiek willen
I Tjing	Li (Li)	Tsjen (Zhen)	Soen (Xun)	Kan (Kan)
I Tjing, Tjièn, commentaar van Wen Jen	Het welslagen is het samenvallen van al het schone.	Het bevorderen-de gaat samen met het recht.	Verhevenheid is het hoogste, is de liefde.	Standvastigheid is de grond van het handelen.
Jesaja, 11:2 Gods geest is:	kennis	wijsheid en verstand	hoogachting en raad	sterkte
Jung	gewaarwording	denken	voelen	intuïtie (wil)
Klages	opname van indrukken, liefde tot schoonheid	verwerking van indrukken, lief-de tot waarheid	liefde tot de mensheid	uitdrukking, 'liefde tot' is willen
Kretschmer	opname van indrukken	verwerking van indrukken		vermogen te handelen
Krishnamurti	gadeslaan	denken	voelen	willen
Lorber Gods geest is:	waarnemen, zelfbewustzijn	denken, wijsheid	voelen, liefde	willen, kracht
MacDonald- Bayne	kennis nemen	denken, wijsheid	voelen, liefde	willen, kracht
McDougall	gewaarwording	voorstelling	emotie	begeerte
Plato	cogitatio: waar-nemen en denken	cogitatio	emotio	conatus
Ruusbroeck	memorie	denken	minne	willen
Spinoza	waarnemen	denken	aandoening	wil
Steiner	waarnemen	denken	voelen	willen
Swedenborg	gewaarwording, opneming, kennis	wijsheid, verstand	liefde, neiging tot liefhebben	wil, macht
Tarot	Munten, Penta-grammen	Zwaarden	Bekers	Staven
Thomas van Kempen	Gods geest is: de leraar	doorgronder van gedachten	doorvorser van het hart	stuwer tot daden
Quetzalcoaltl (Azteken)	de bontgekleurde (vuur: willen), gevederde (lucht: denken), water (water: voelen)-slang (aarde: waarnemen)

De wijze waarop de uitgekeerde en ingekeerde instelling in de literatuur herkenbaar is.

	uitgekeerd	ingekeerd
Adler	gemeenschapszin	zelfgevoel
Astrologie	Jupiter	Saturnus
Vijf-Factoren model	extraversie	introversie
Boehme	zoetheid, hartelijkheid, Jupiter	zuurte, samentrekken, Saturnus
Heymans	actief	niet actief
I Tjing (I Ching)	Twei (Dui)	Ken (Gen)
Jaensch	basedoid	tetanoid
Jung	extraversie	introversie
Klages	overgave	zelfbehoud
Kretschmer	cyclothym	schizothym
Künkel	sachlich	ichhaft
von Monakov	soortbehoud	zelfbehoud
Steiner	Ahriman	Lucifer
Stern	heterotelie	autotelie
Yoga	Pingala	Ida

naar deel 2: geest, ziel en lichaam

^