Het 'schild' als zinnebeeld van de Drie-eenheid
Inhoud
1. Hoe ontstond het leerstuk van de Drie-eenheid?
2. Hoe ontstond het Schild als Symbool van de Drie-eenheid?
3. Een wiskundige benadering van het leerstuk
4. Het modalisme
1. Hoe ontstond het leerstuk van de Drie-eenheid?
Het antwoord van ChatGPT3.5 op deze vraag [door mij bijgewerkt].
Het leerstuk van de Drie-eenheid (Triniteit) is een van de centrale doctrines van het christendom, maar het wordt niet expliciet in de Bijbel geformuleerd. Het ontstaan van het concept van de Drie-eenheid is een complex proces, dat zich gedurende meerdere eeuwen ontwikkelde, beïnvloed door theologische, filosofische, maar ook politieke factoren [een aantal Romeinse keizers].
Hieronder volgt een historisch overzicht hoe dit leerstuk tot stand kwam.
1.1 Bijbelse grondslag
Hoewel de Drie-eenheid niet expliciet in de Bijbel wordt genoemd, zijn er teksten die de basis hebben gelegd voor het latere leerstuk:
- Het Oude Testament: het joodse monotheïsme is sterk aanwezig in teksten zoals Deuteronomium 6:4: "De Heer, onze God, de Heer is één."
- Het Nieuwe Testament: er zijn verwijzingen naar God de Vader, Jezus Christus als Zoon van God en de heilige Geest. Voorbeelden zijn:
- Mattheüs 28:19: Jezus zegt: "Doop hen in de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest."
- Johannes 10:30: Jezus zegt: "Ik en de Vader zijn één."
- 2 Korintiërs 13:13: Paulus sluit af met: "De genade van de Heer Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap van de heilige Geest, zij met u allen."
Deze teksten vormen echter geen systematische uitleg van de Drie-eenheid, maar bieden alleen een basis voor de discussie over de aard van God.
1.2 Vroege kerk (1e-3e eeuw)
In de vroege kerk werden de eerste stappen gezet naar een begrip van de relatie tussen de Vader, de Zoon en de heilige Geest. Twee belangrijke kwesties speelden een rol:
- christologie: de vraag hoe Jezus zowel mens als God kan zijn;
- de heilige Geest: hoe de heilige Geest zich verhoudt tot God en Jezus.
Belangrijke vroege figuren:
- Ignatius van Antiochië († ca. 110): hij benadrukte de goddelijke natuur van Christus en maakte onderscheid tussen Vader en Zoon.
- Justinus de Martelaar (ca. 100-165): hij sprak over de 'logos', een Grieks filosofisch begrip dat hij gebruikte om de Zoon te beschrijven als het Woord van God, dat van eeuwigheid bij de Vader was.
- Irenaeus van Lyon (ca. 130-202): hij zag de Vader, de Zoon en de heilige Geest als samenwerkend in de schepping en verlossing, maar zonder een volledig uitgewerkt concept van de Drie-eenheid.
1.3 Theologische controverses (3e-4e eeuw)
De ontwikkeling van het leerstuk Drie-eenheid werd verder bevorderd door interne conflicten in de kerk:
- Arianisme: Arius (ca. 256-336) beweerde dat de Zoon niet eeuwig is en ondergeschikt aan de Vader. Volgens hem was Christus een schepsel, hoewel het hoogste schepsel.
- Sabellianisme (naar Sabellius): deze leer, ook wel modalisme genoemd, stelde dat Vader, Zoon en heilige Geest verschillende, mogelijke verschijningsvormen [modi: wijzen, houding, toestand] van één God zijn, zonder werkelijke onderscheidingen.
Deze controverses dwongen de kerk om heldere definities te ontwikkelen.
1.4 Concilie van Nicea (325)
Het Concilie van Nicea was een keerpunt in de formulering van de Drie-eenheid. Keizer Constantijn riep deze kerkvergadering bijeen om het conflict over de aard van Christus op te lossen. De belangrijkste uitkomst was:
- Het Niceaanse Geloof: Christus werd verklaard als 'homoousios' (van hetzelfde wezen) als de Vader. Dit weerlegde het Arianisme.
- Hoewel de heilige Geest niet uitgebreid werd besproken, werd wel de basis gelegd voor latere definities.
1.5 Eerste Concilie van Constantinopel (381)
Pas op dit concilie werd de leer van de heilige Geest verder uitgewerkt. De geleerden verklaarden dat de heilige Geest ook goddelijk is en dezelfde status heeft als de Vader en de Zoon. Dit leidde tot de definitieve formulering van de Triniteit:
- Eén God in drie personen (hypostasen, de diepere wezens): Vader, Zoon en heilige Geest.
- Alle drie wezens zijn volledig God, maar er is slechts één goddelijk wezen[?].
1.6 Invloed van filosofie
De Griekse filosofie, vooral het neoplatonisme, speelde een belangrijke rol in de formulering van de Drie-eenheid. Begrippen zoals 'wezen' (ousia) en 'persoon' (hypostasis, het erachter staande wezen) werden ontleend aan de filosofie om het mysterie van de Drie-eenheid uit te leggen.
['Persoon' komt van Latijn 'personare': er doorheen klinken, dus: het wezen dat erdoorheen klinkt.]
1.7 Verdere ontwikkelingen
- Augustinus van Hippo (354-430): hij schreef uitgebreid over de Drie-eenheid in zijn werk De Trinitate. Hij benadrukte dat de drie personen onderscheiden, maar niet gescheiden zijn[?].
- Oosterse en Westerse Kerk: in de oosterse traditie (Orthodoxie) ligt de nadruk op de onderlinge relatie van de drie personen. In de westerse traditie (Katholicisme) wordt meer de eenheid van het wezen benadrukt.
- [De Oriëntaals Orthodoxe Kerken (Syrië, Armenië, Egypte, Ethiopië, Erythrea) hielden vast aan Johannes Hoofdstuk 1: de éénheid van Vader, Logos en Zoon (monofysitisme, één van natuur); b.v. de Ethiopische Tewahedo-kerk: één-van-wezen-kerk.]
1.8 Samenvatting
Het leerstuk van de Drie-eenheid ontstond niet op één moment, maar werd ontwikkeld over een periode van enkele eeuwen. Het werd gevormd door:
- De Bijbelse teksten en traditie.
- Theologische discussies en controverses.
- Invloed van Griekse filosofie.
- Politieke bemoeienissen [van keizers zoals Constantijn, Theodosius en Justinianus].
De Drie-eenheid bleef een mysterieus en paradoxaal concept, dat door de kerk als een geloofswaarheid werd aanvaard [en aan de gelovigen werd opgelegd], ook al overstijgt het het menselijke begrip volledig[!]. Het blijft een centraal kenmerk van de orthodoxe, christelijke theologie.
terug naar de Inhoud
2. Hoe ontstond het Schild als Symbool van de Drie-eenheid?
Het antwoord van ChatGPT3.5 op deze vraag [door mij bijgewerkt].Het Schild van de Drie-eenheid (Scutum Fidei), een visueel symbool van de leer van de Drie-eenheid, ontstond in de middeleeuwen als een hulpmiddel om de complexe theologie van de Drie-eenheid op een eenvoudige manier te verduidelijken. Het schild illustreert de relatie tussen de drie personen van de Godheid (Vader, Zoon en heilige Geest) en hun eenheid als één God. Hier is een overzicht van hoe en waarom dit symbool ontstond.
2.1 Theologische achtergrond
Het Schild van de Drie-eenheid is gebaseerd op de trinitarische theologie die tijdens de vroege concilies (Nicea in 325 en Constantinopel I in 381) werd ontwikkeld. De Drie-eenheid wordt daarin omschreven als:
- Eén wezen (ousia) in drie personen (hypostasen): Vader, Zoon en heilige Geest.
- De drie personen zijn onderscheiden, maar niet gescheiden[?].
- Alle drie zijn volledig God, maar er is slechts één God.
Het idee dat de drie personen gelijk zijn in goddelijkheid, maar onderscheid hebben in relatie tot elkaar, was voor veel mensen moeilijk te begrijpen[!]. Daarom ontstonden hulpmiddelen zoals het Schild van de Drie-eenheid om dit concept visueel te verduidelijken.
2.2 Middeleeuwse ontwikkeling
Het Schild van de Drie-eenheid ontstond vermoedelijk in de 12e of 13e eeuw in West-Europa, tijdens een periode waarin symboliek en visuele hulpmiddelen belangrijk werden in het onderwijs van de christelijke leer. Enkele belangrijke ontwikkelingen die tot het ontstaan van het symbool leidden zijn:
a) Scholastiek en logica
De middeleeuwse scholastiek, met theologen zoals Anselmus van Canterbury en Thomas van Aquino, richtte zich op het logisch en systematisch uitleggen van geloofswaarheden. Diagrammen en symbolen werden gebruikt om abstracte concepten begrijpelijker te maken.
b) Symboliek in de Kerk
Middeleeuwse kunst en symboliek speelden een doorslaggevende rol in religieus onderwijs, vooral in een tijd waarin de meeste mensen analfabeet waren. Het Schild van de Drie-eenheid is mogelijk ontwikkeld als catechetisch hulpmiddel om de leer van de Drie-eenheid eenvoudig te onderwijzen aan leken.
2.3 Opbouw van het Schild
Het Schild van de Drie-eenheid bestaat uit een eenvoudig diagram met woorden en verbindingslijnen. De structuur is als volgt:
- Drie cirkels: deze vertegenwoordigen de Vader, de Zoon en de heilige Geest.
- één centrale cirkel: dit symboliseert 'God'.
Verbindingen en teksten:
- De drie cirkels zijn verbonden met de centrale cirkel door lijnen waarop staat: 'is God' (Latijn: est Deus).
- De drie cirkels zijn ook onderling verbonden door lijnen waarop staat: 'is niet' (Latijn: non est).
Betekenis:
- Elke persoon (Vader, Zoon, heilige Geest) is volledig God.
- De Vader, de Zoon en de heilige Geest zijn niet dezelfde persoon.
Deze opzet weerspiegelt het evenwicht tussen eenheid en onderscheid in de leer van de Drie-eenheid.
2.4 Latijnse versie
De Latijnse inscripties zijn kenmerkend voor het middeleeuwse symbool en benadrukken de theologische terminologie:
- Pater (Vader), Filius (Zoon) en Spiritus Sanctus (heilige Geest) zijn de drie personen.
- Deus (God) is het centrale begrip dat hun goddelijke eenheid uitdrukt.
Het gebruik van Latijn wijst erop dat dit symbool in kerkelijke en academische contexten werd gebruikt, waarschijnlijk door priesters, monniken en theologen.
2.5 Verspreiding en gebruik
Het Schild van de Drie-eenheid verspreidde zich door de middeleeuwse kerk door manuscripten en kerkelijke kunst. Het werd gebruikt in:
- Catechese: om leken de leer van de Drie-eenheid te onderwijzen.
- Theologische teksten: als visuele ondersteuning in discussies over de Drie-eenheid.
- Symboliek in kerken: het schild werd soms verwerkt in glas-in-loodramen, schilderingen en andere kunstwerken.
2.6 Relatie tot andere symbolen
Het Schild van de Drie-eenheid staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een bredere traditie van trinitarische symbolen, zoals:
- De driehoek: een eenvoudige geometrische vorm die de drie-eenheid en eenheid van God symboliseert.
- De triquetra: een knoopvormig symbool dat de onderlinge verwevenheid van de drie personen uitdrukt.
2.7 Betekenis in de moderne tijd
Het Schild van de Drie-eenheid wordt nog steeds gebruikt in de christelijke traditie, vooral in het onderwijs en als een symbool van orthodox trinitarisch geloof. Het biedt een eenvoudige, visuele samenvatting van een complexe doctrine, waardoor het zijn relevantie behoudt in de hedendaagse kerk.
Conclusie
Het Schild van de Drie-eenheid ontstond in de middeleeuwen als een hulpmiddel om de ingewikkelde leer van de Drie-eenheid te verduidelijken. Het combineert theologische nauwkeurigheid met visuele eenvoud en heeft zijn oorsprong in zowel de behoefte aan onderwijs als de symbolische tradities van de kerk. Tot op de dag van vandaag blijft het een symbool van de Drie-eenheid en de mystieke aard van God.
————————
terug naar de Inhoud
3. Een wiskundige benadering van het leerstuk
Wordt het Schild of het symbool van het kerkelijke leerstuk Drie-eenheid op een wiskundige wijze beoordeeld, dan bestaat het uit een drietal met elkaar samenhangende vergelijkingen die stellingen weergeven, bijvoorbeeld:de vergelijkingen a = x en a = y,
samen met de stelling x ≠ y
Echter, als x en y beide gelijk zijn aan a, dan zijn x en y ook aan elkaar gelijk, want beide immers gelijk aan a:
x = a en
y = a, dan ∴ x = y
Dit is in tegenspraak met de stelling x ≠ y en laat de wiskundige ongerijmdheid van het kerkelijke leerstuk van de Drie-eenheid zien; zij is er de oorzaak van, dat dit leerstuk altijd een mysterie (geheim) werd genoemd, ook door theologen.
Als binnen een samengestelde eenheid er één weg is waarlangs twee samenstellende delen een eenheid vormen, maar tegelijkertijd een tweede weg waarlangs zij géén eenheid zijn, dan leidt dit noodzakelijkerwijs tot een tegenstrijdigheid, die de eenheid verbreekt.
Niemand kan zich van zo'n verhouding een voorstelling maken. Het komt neer op een man en een vrouw die op de begane grond een hecht huwelijk vormen, maar op de eerste verdieping tegenstrijdigheden zijn.
Het is opmerkelijk dat het leerstuk een drie-eenheid wordt genoemd (Vader, Zoon en heilige Geest), terwijl er volgens het schema blijkbaar nog een vierde zelfstandigheid, God, aan toe moet worden gevoegd in een poging het leerstuk uit te leggen.
De omschrijving van drie personen die toch één persoon zijn, leidt tot een psychiatrische diagnose: deze persoon (volgens de kerkelijke leer: God) lijdt aan een meervoudige persoonlijkheidsstoornis(!).
Honderden uitsluitend mannelijke kerkbestuurders (er is geen vrouw aan te pas gekomen) hebben ruim een eeuw zitten beraadslagen voor ze uiteindelijk met deze formulering kwamen, die alleen aan de mannelijke verbeelding is ontsproten en ook alleen in de wereld van die verbeelding zijn bestaansrecht heeft. De vrouwelijke helft van de mensheid heeft blijkbaar binnen de godheid - die toch alomvattend moet zijn - geen plaats! Het denkbeeld van de 'drie-eenheid- is daardoor louter een 'intellectuele abstractie' (van de werkelijkheid afgetrokken).
terug naar de Inhoud
4. Het modalisme
Het modalisme stelt dat er één God is, die zich op verschillende 'wijzen' (modi) uit, al naar de omstandigheden het voor God als de algeest noodzakelijk maken om door verdichting in zichzelf als heilige geest op te treden.Het modalisme wordt door geestkunde ondersteund. God doet zich aan het geopende geestesoog op twee wijzen voor:
- zowel in een ongevormde oertoestand als de goddelijke algeest, en
- in een gevormde toestand, die door verdichting uit en in de algeest is ontstaan: Gods heilige Geest (die als geest in de mens Jezus bij ons is geweest).
In de óngevormde oertoestand is de algeest een geestelijke zee van geestelijk licht en warmte, die zich uitstrekt in de eeuwige oneindigheid. Deze toestand wordt door Jezus de Vader genoemd, "die meer is dan ik."
De gevórmde toestand ontstaat doordat de algeest door te denken verdichtingen in zichzelf schept, die naast de menselijke geesten ook alle noodzakelijke bestanddelen omvatten voor het vormen van de stoffelijke schepping. Daarnaast heeft de algeest zich in zichzelf verdicht tot de heilige Geest, gevormd naar de eigenschappen van de vier geestelijke vermogens als geestgedaante, om het vormen van de schepping en het verloop van de gebeurtenissen daarin, in goede banen te leiden.
De heilige Geest wordt ook de 'Parakleitos': helper, begeleider of de 'Logos': het 'Woord' genoemd. Het Griekse Logos betekent: denken, woord, gedachte, spreken, met andere woorden: geestelijke werkzaamheid.
De heilige Geest is de van God als de algeest uitgaande geestelijke werkzaamheid met de vier vermogens, een werkzaamheid die binnen de eeuwige oneindigheid van de algeest plaatsvindt en in zichzelf de mensheid en de schepping heeft geschapen. Deze Geest is éën keer bij de mensheid op aarde geweest, als geest in de mens Jezus om de mensheid op zijn ontwikkelingsweg tegemoet te komen en te helpen. Zijn naam Jezus komt van Joshua of Jehoshua, wat 'God helpt' betekent (Hebr. 'shua' is helpen, niet redden)
In de tijd vóór en na Jezus treedt Gods heilige Geest als een zelfstandigheid op en verschijnt als een geestgedaante voor het geopende geestesoog van de mens. Gods heilige Geest trad op in de tijd van zowel het Oude als het Nieuwe Testament en werd 'sjechina' of 'asjera' genoemd: 'zij, die bij ons is'. Deze 'Heilige Gods' of 'heilige Geest' verscheen als zodanig aan de profeet Mozes en was de geest die later door de profeten heen sprak en zelf zijn komst naar de aarde aankondigde (vooral Jesaja).
Op aarde verkondigde hij zijn leer, waarin liefde in het middelpunt staat.
Laten we niet oprakelen wat er gebeurde met gelovigen die het waagden de waarde van genoemd leerstuk te betwijfelen. De houding en het gedrag van de kerk tegenover hen was niet altijd in overeenstemming met de leer van hem, die zij op aarde zeiden te vertegenwoordigen.
terug naar de vragenlijst
terug naar het weblog
^