De poolwervel
Weblog buienradar.nl op 07-01-2023 door Sebastiaan Aarts
Het zachte weer tijdens een winter hebben we mede te danken aan een zeer sterke ‘poolwervel’ [ook straalstroom genoemd]. Hierdoor staat er hoog in de atmosfeer een harde westelijke wind, die storingen met zachte lucht en regen naar ons land brengt. Door een ‘Sudden Stratospheric Warming’ (SSW, plotselinge stratosferische opwarming) kan dit patroon worden doorbroken. Wat is een SSW en raken we dan het zachte weer kwijt?
De atmosfeer
de luchtlagen in de dampkring
- In de troposfeer (onderste 10 km) vindt voornamelijk het weer plaats.
- De stratosfeer bevindt zich op ongeveer 10 tot 50 km boven het aardoppervlak; daar ligt de ozonlaag, die ons tegen ultraviolet zonlicht beschermt.
- Daarboven (tot ongeveer 85 km hoogte) ligt de mesosfeer; daarin komen de vallende sterren en de lichtende nachtwolken voor.
- De thermosfeer strekt zich vanaf de mesosfeer tot ongeveer 600 km hoogte uit; daarin komt het noorderlicht voor.
De atmosfeer
Hoewel het weer voornamelijk in de troposfeer plaatsvindt, zijn er hogerop enkele fenomenen die een grote rol spelen in het weer dichterbij het aardoppervlak. Eén hiervan is de poolwervel. Vanaf de bovenzijde van de troposfeer tot op ongeveer 30 km hoogte (in de stratosfeer) bevindt zich die wervelwind om de noordpool.
De poolwervel
Boven de polen op grotere hoogte (in de stratosfeer) ligt bijna altijd een groot lagedrukgebied met daaromheen een heel harde westelijke wind, de poolwervel genaamd. De harde winden zorgen ervoor dat koude, zware Arctische lucht als het ware op de noordpool gevangen blijft.
Tijdens de winter is het verschil in temperatuur tussen de polen en de omliggende gebieden groter, waardoor de poolwervel nog krachtiger wordt. Op dit moment is deze bijna het krachtigst en daardoor is bij ons de aanvoer van storingen met zachte lucht en regen vanuit het westen zo dominant op de weerkaart.
de poolwervel of straalstroom
De SSW (Sudden Stratospheric Warming)
Soms komt het voor dat de poolwervel breekt. De harde westelijke wind neemt dan enorm af, komt stil te liggen of kan zelfs oostelijk worden. De kou die gevangen zit op de pool kan dan 'ontsnappen' en wegstromen naar het zuiden. Dat kan flinke gevolgen hebben voor het weer bij ons, maar ook elders in Europa, Siberië of de VS.
Dat de poolwervel kan breken, komt door een plotselinge stratosferische opwarming, oftewel een SSW (kort voor ‘Sudden Stratospheric Warming’). Dat gebeurt zo'n twee tot drie keer per jaar. Er ontstaat door de warme lucht een hogedrukgebied. Het lagedrukgebied, dat de harde westelijke wind aanjaagt, moet dan verplaatsen.
Gevolgen van een SSW voor ons weer
Wáár een koude-uitbraak plaatsvindt, is afhankelijk van de positie van die drukgebieden. Dit kan in Europa zijn, maar ook in Noord-Amerika of Rusland. Het hoeft dus niet altijd in Nederland koud te worden na een SSW. Ook kan een verandering van het weer aan de grond nog weken op zich laten wachten.
Het meest recente voorbeeld van een kou-uitbraak door een SSW was de winterse week in februari 2021. De kou-inval begon met sneeuw en uiteindelijk bleef het een week flink vriezen, en kwamen we massaal op de schaats. Deze ijzige week zal menigeen zich nog wel kunnen herinneren. Het breken van de poolwervel werd door het KNMI op 14 januari gemeld, het heeft dus nog 3 weken geduurd voordat de SSW het weer bij ons beïnvloedde.
In de eerste 45 dagen na een SSW zijn gemiddeld 3 ijsdagen in de Bilt tegenover een langjarig gemiddelde van 2 ijsdagen gemeten. De verschillen zijn echter groot, in januari 2019 werden er 2 ijsdagen gemeten na een SSW, terwijl in 2013 13 ijsdagen werden geteld in de eerste 45 dagen na de SSW. In 2021 waren dit er 7. We kunnen dus wel stellen dat een SSW ons gemiddeld gezien kouder weer brengt.
Gaat de poolwervel weer breken?
Kort gezegd; dat weten we nog niet. Op dit moment is de poolwervel op volle sterkte en voorlopig is een een breuk dan ook niet aan de orde. Op termijn zien we wel wat berekeningen die wijzen op een SSW. Maar goed, dat is nog ver weg. En mocht er al een SSW gaan komen, dan is het ook nog maar eens de vraag of die deze keer wederom ons weer kan gaan beïnvloeden. Het is in deze zachte tijd wel een ieniemienie strohalm voor de winterliefhebber.
terug naar de vragenlijst
terug naar het weblog
^