reductionisme
Het woord 'reductionisme' is afkomstig van het Latijnse werkwoord 're-ducere': 'herleiden tot', 'terugvoeren op'.
Reductionisme is het verstandelijke streven een ingewikkeld verschijnsel te ontleden en het terug te brengen tot de meest eenvoudige bestanddelen ervan, als hiermee een bevredigende verklaring voor het verschijnsel kan worden verkregen.
Dit streven kan zich richten op stoffelijke voorwerpen, maar ook op verschijnselen, gebeurtenissen en theorieën. Een reductionistisch streven dat in het middelpunt van de belangstelling staat, is de poging alle geestelijke verschijnselen terug te voeren op een eenvoudige 'neuronale activiteit' van een groep hersencellen.
Het materialisme heeft reductionistische kenmerken: het streeft ernaar alle verschijnselen terug te voeren tot de eigenschappen van de stof; met die eigenschappen wordt alles in het heelal verklaard. Filosofisch gezien behoort het reductionistische materialisme tot het monisme: alles is tot één zaak of ding terug te voeren. Daarbij wordt het geheel vanuit een fundamenteel onderdeel beschreven en verklaard.
Deze neiging leidt tot de bekende 'niets anders dan'-uitspraken. Volgens het neodarwinisme is de mens 'niets anders dan' een dier, volgens Freud zijn de driften 'niets anders dan' de geslachtsdrift, volgens neurologen is de persoon 'niets anders dan' de hersenen, volgens sommige levensbeschouwingen 'is alles niets anders dan energie' (vervolgens kan de vraag worden gesteld wat 'energie' is, waarop ik nog nooit een steekhoudend antwoord heb gekregen).
Als voorbeeld schrijft Dick Swaab in zijn boek Wij zijn ons brein: "Wij zijn, gezien vanuit het evolutionair proces, weinig anders dan wegwerpartikelen. […] Je bent dus maar tijdelijk nuttig, namelijk om een stukje DNA door te geven."(!)
Vanuit het darwinistisch materialistische gezichtspunt is een mens nutteloos geworden zodra die zich heeft voortgeplant... want alleen die voorplanting is het doel van de natuur.
Het materialisme en de daarmee samenhangende neiging tot reductionisme, wordt veroorzaakt door de toestand van onbewuste vereenzelviging, de geestesgesteldheid waarin iedere mens aanvankelijk komt te verkeren als die op aarde in een stoffelijke levensvorm, het lichaam, wordt geboren.
Door de onderdompeling in het volstrekt tegenovergestelde van zichzelf - als het levende - in de levenloze stof, wordt de geest onbewust van zichzelf als geestelijke zelfstandigheid en vereenzelvigt zich zonder dat beseffen met het lichaam en de wereld. Daardoor gaan aandacht en toewijding geheel daar naar uit en vervreemdt de geest van zichzelf. De geest wordt een innerlijke leegte, wordt dan 'niets anders dan' een gedachte; de geest is slechts iets denkbeeldigs: wat de reductionistische opvatting is.
Alleen kennis nemen van geestelijke inzichten en zelfbezinning als geestelijke oefening zijn in staat het geestesoog te openen voor de ware verhoudingen tussen geest en stof in dit tijdelijke bestaan. Alleen het geestelijke zelfbesef dat daardoor ontstaat, is in staat de eenzijdigheid, die samenhangt met de vereenzelviging met slechts de stoffelijke helft van de schepping, in evenwicht te brengen met de geestelijke helft ervan.
In geestkunde wordt heel de schepping teruggebracht tot God. In feite is dat ook een reductie.
Het verschil is dat geestkunde reduceert tot de grondslag van het al. Geestkunde gaat daarbij uit van de volledige verscheidenheid die in de schepping ervaarbaar is en gaat van daaruit terug naar de eenheid van het al, naar de ene bron ervan. Van daaruit gezien is er een eenheid in de gehele verscheidenheid te ontwaren.
Het materialistische reductionisme echter gaat op eenzijdige wijze alleen uit van de stoffelijke helft van de schepping en moet zich daardoor in allerlei bochten wringen om alles tot stof te kunnen herleiden.
Psychiater en schrijver Victor Frankl schrijft in zijn boek Reductionism and Nihilism er het volgende over:
"Reductionisme is méér dan steeds maar zeggen dat iets niet meer is dan iets anders. Het is een benadering en procedure die menselijke fenomenen onthoudt van juist hun menselijkheid door een menselijk fenomeen te reduceren tot subhumane processen, of door menselijke fenomenen af te leiden van subhumane oorzaken. Reductionisme onthoudt menselijke fenomenen van hun menselijkheid: reductionisme doet de betekenisvolle 'veelomvattende entiteiten' ineenstorten op basis waarvan de menselijke wereld kan verschijnen als een menselijke wereld. Wat reductionisme onderscheidt van wetenschap is dat waar wetenschap (naar empirisch voorschrift) natuur als haar object neemt, en waar wetenschap gericht is op natuur, daar is reductionisme gericht tegen de mens."
terug naar de vragenlijst
^