eigenliefde en narcisme

Liefde is een gemoedstoestand, die door een gevoel van saamhorigheid en een toegenegenheid naar een ander wordt gekenmerkt. Om lief te kunnen hebben, is er een ander nodig naar wie die toegenegenheid uit kan gaan. De oorspronkelijke betekenis van het woord 'liefde' hangt namelijk samen met het Gotische 'liufs': begeerlijk, waardevol.
Voor datgene, wat men begeerlijk en waardevol vindt, wil men zich onbaatzuchtig inzetten, daaraan wil men zich belangeloos toewijden.

De liefde is dus een gerichtheid op de ander. Het woord 'eigenliefde' houdt daardoor een tegenstrijdigheid in, want in dat geval is er juist geen ander waar die toewijding naar uitgaat; in tegendeel: de inzet en toewijding is geheel op de persoon zélf gericht. Men vindt alleen zichzelf waardevol en gaat met opzet aan de ander voorbij.
Er is daardoor sprake van zelfgerichtheid, waarbij het eigenbelang voorop staat; de ander wordt gezien als een mogelijkheid om er voor zichzelf voordeel aan te behalen. Daardoor zou 'zelfgerichtheid' voor deze gemoedsgesteldheid een beter woord zijn.

John William Waterhouse
Echo en Narkissos (1903)

Overmatige eigenliefde wordt een 'narcistische persoonlijk- heidsstoornis' genoemd.

In de Griekse sagen staat Narkissos (Narcissus) bekend als een schone jongeling die de liefde van de nimf Echo versmaadde; tot zijn straf werd hij door de goden verliefd gemaakt op zijn eigen spiegelbeeld in het water. Toen hij daarin verdronk, werd hij veranderd in een narcis (waarvan de bloem naar beneden 'kijkt').

Echo was de nimf (natuurgodin) die Hera (de vrouw van Zeus) moest afleiden als Zeus zich met de nimfen amuseerde. Toen Hera dit ontdekte, ontnam ze Echo de spraak; ze kon alleen herhalen wat iemand het laatst had gezegd. Door haar ongelukkige liefde voor Narkissos kwijnde ze weg en slechts dat echogeluid is van haar overgebleven.

De narcistische persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door
- een overdreven gevoel van eigenwaarde,
- een sterke behoefte aan bewondering en
- een zwak inlevingsvermogen in anderen.
De stoornis kan worden gezien als de ziekelijke vorm van narcisme. De aandoening komt in meerderheid voor bij mannen (50-75% volgens het DSM-IV).
Het is moeilijk te bepalen waar de grens tussen narcisme en de narcistische persoonlijkheidsstoornis ligt. Personen die aan de stoornis lijden, kunnen aanvankelijk als zeer charmant overkomen. Ze kunnen zich interessant voordoen en daardoor op normale wijze relaties aangaan. Maar na verloop van tijd blijkt hun zelfgerichtheid een ernstig probleem te zijn.
Niet zelden eisen ze een voorkeursbehandeling. Als ze die niet krijgen, voelen ze zich snel gekrenkt of ondergewaardeerd en hierdoor zijn ze gevoelig voor een depressie. Anderzijds kan hun kwetsbaarheid ook tot woedeaanvallen leiden.

Het leven van iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis is meestal zwaar. Hun stoornis heeft een grote invloed op de personen in hun naaste omgeving. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis is voortdurend op zoek naar aandacht, die het zwakke zelfbeeld in stand moet houden. Aandacht is daardoor van levensbelang voor de persoon. Om die af te dwingen en aan zich te binden, kwetst de persoon al gauw de mensen die het dichtst bij hem staan, zoals de partner en kinderen.
De basis van de stoornis wordt in de jeugd of vroege volwassenheid gelegd. Vaak ligt de oorzaak bij misbruik of trauma's in de vroege jeugd, mogelijk veroorzaakt door de ouders, andere invloedrijke volwassenen of leeftijdsgenoten. Deze stoornis kan worden gezien als een verdedigingsmechanisme dat op gevoelens van minderwaardigheid is gebaseerd.
(Bron: Wikipedia)

In de spotlights
Kennislink - Mariska van Sprundel - 04-06-2019
Boekbespreking: Eddie Brummelman, Bewonder mij! Overleven in een narcistische wereld

Narcissus is een figuur uit de Griekse mythologie die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Narcissus was een knappe vent die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld in het water, zo gaat de mythe. Hij had enkel oog voor zijn eigen verschijning, at en sliep niet meer en werd langzaam verteerd door de intense liefde voor zichzelf. Mensen die kenmerken van zulk gedrag vertonen heten sinds eind negentiende eeuw 'narcistisch'.
Eddie Brummelman doet aan de Universiteit van Amsterdam en zelfwaardering bij kinderen. Met zijn collega's ontwikkelde hij onder meer een vragenlijst om te kijken of ouders hun kinderen overwaarderen, de zogeheten Parental Overvaluation Scale. Wat blijkt? Overwaardering is een voorspeller voor latere narcistische trekken van het kind. In zijn eerste boek Bewonder mij! Overleven in een narcistische wereld beschrijft hij wat narcisme is, hoe het ontstaat en wat er aan te doen is.

Een narcist word je niet vanzelf. De individualistische samenleving waarin kinderen opgroeien zet ertoe aan, laat Brummelman zien aan de hand van eigen studies en van collega's. Opgeblazen complimenten, bijzondere voornamen, kwaliteiten van kinderen overschatten en ze aanmoedigen zichzelf te onderscheiden: het is een cocktail voor het ontstaan van narcistische trekken.
Narcisme is een persoonlijkheidstrek die iedereen heeft, maar de één wat meer, of zelfs heel wat meer, dan de ander. Wie over het algemeen hoog scoren op deze trek zijn mensen met een baan in de spotlights, zoals acteurs en zangers, die op het podium bewondering oogsten van hun publiek en dat heerlijk vinden. Ook leidinggevenden en presidenten zijn vaker dan gemiddeld narcisten. "Narcisten vinden dat een leiderschapspositie ze op het lijf is geschreven: ze willen niets liever dan bovenop de apenrots zitten en tevreden neerkijken op iedereen die onder hen staat," schrijft Brummelman.

Arnold Schwarzenegger
Voorbeelden en anekdotes uit het dagelijks leven komen ruimschoots voorbij. Zo valt de naam van de Amerikaanse president Donald Trump regelmatig. Arnold Schwarzenegger past ook in het rijtje. Hij ruilde zijn carrière als bodybuilder eerst in voor die van acteur en uiteindelijk werd hij politicus. Gemeenschappelijke deler? Elke keer weer staat hij in het middelpunt van de belangstelling.
Brummelman schrijft slechts enkele keren een anekdote waarin hijzelf de hoofdrol speelt. Het woordje 'ik' is een zeldzaamheid, als het al voorkomt is het meestal in combinaties als 'mijn collega's en ik'. Bewonder mij! gaat puur en alleen over de resultaten van zijn onderzoek en dat van anderen, niet over de academische prestaties van de persoon erachter. Niet dat hij niks heeft om over op te scheppen. Vorig jaar won hij de Nationale Postdocprijs voor de maatschappelijke impact van zijn onderzoek, uitgereikt door de Jonge Akademie en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen.
Narcisme is voor niemand fijn
Tijdens het lezen bekruipt je het gevoel dat er iets grondig mis is met de individualistische cultuur waarin we kinderen grootbrengen. Onbedoeld kweken we narcisten in plaats van mensen die blij zijn met zichzelf zonder zich beter te voelen dan anderen.
Narcisten zijn op het eerste oog charmante mensen die iedereen om hun vinger winden, maar na een tijdje dooft die bewondering uit. Dan wekken ze, in het beste geval, alleen nog maar ergernis op. Voor de narcist zelf is die constante drang naar lof en complimenten ook geen pretje, het is hartstikke stressvol. Op meer narcisme in de samenleving zit niemand te wachten. Het is tijd om het tij te keren, besluit Brummelman. In zijn boek reikt hij de handvatten aan. Les één: een kind heeft geen complimenten nodig om blij te zijn met zichzelf, maar wel warmte en onvoorwaardelijke liefde.

Bewonder mij! is losjes geschreven, vrij van jargon en leest daardoor als een trein. Minpuntje is dat Brummelman de neiging heeft in herhaling te vallen. Zo leer je in hoofdstuk elf het verschil tussen gezonde zelfwaardering en narcistische eigenliefde, wat ook terug is te lezen in de samenvatting waarmee elk hoofdstuk afgesloten wordt. Vaak bevat een hoofdstuk dan ook nog een kader, in dit geval een tabel met een overzicht van de verschillen tussen narcisme en zelfwaardering. De lezer krijgt binnen één hoofdstuk dus drie keer dezelfde informatie voorgeschoteld. Het is Brummelman vergeven, de inzichten uit dit boek zijn dusdanig belangrijk dat zwaar geschut geoorloofd is om de boodschap te laten beklijven.

Eddie Brummelman, Bewonder mij! Overleven in een narcistische wereld, 224 pag., Uitgeverij Nieuwezijds, € 20,00.

'Overwaarderende ouders wakkeren narcisme aan bij hun kind'
NEMO Kennislink - Vraaggesprek met Eddie Brummelman door Mariska van Sprundel - 15-11-2019

We worden geboren zonder zelfbeeld, zonder idee dat we een persoon zijn. Rond vijftien maanden oud krijgen kinderen door dat ze in de spiegel naar zichzelf kijken. Daarna ontwikkelt het zelfbeeld zich snel. "Het zelfbeeld van kleuters is gericht op dingen die je kan zien en voelen", legt ontwikkelingspsycholoog Eddie Brummelman uit. "Je hebt bijvoorbeeld blonde haren, een bepaalde lengte en zoveel broertjes en zusjes." Hoe ouder kinderen worden, hoe abstracter ze gaan denken over wie ze zijn. Bijvoorbeeld: 'ik ben een lief persoon', 'ik ben blij met mezelf'.

Aan de Universiteit van Amsterdam doet Brummelman onderzoek naar de zelfbeeldontwikkeling van kinderen, in het bijzonder naar hoe ouders zelfwaardering proberen aan te leren. Zijn studies laten zien dat het mis kan gaan: soms wakkeren we per ongeluk narcistische eigenliefde aan. Als je niet oppast, denkt je kind straks dat hij specialer is dan anderen.
Brummelman won onlangs de Nationale Postdocprijs. De Jonge Akademie en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen reiken de prijs - een bedrag van tienduizend euro - sinds 2017 uit voor wetenschappelijk onderzoek dat maatschappelijk van belang is. Op meer narcisme zit niemand te wachten. Brummelman: "We worden meer en meer bewust van de voordelen van gezonde zelfwaardering en de nadelen van narcisme."

Bijna alle ouders willen hun kinderen leren tevreden te zijn over zichzelf. Is een positief zelfbeeld essentieel voor geluk en succes?
"Tegenwoordig is er steeds meer bewijs uit grootschalige studies dat zelfwaardering belangrijke gevolgen heeft. Een hogere zelfwaardering bij kinderen hangt samen met minder kans op angststoornissen en depressie en meer kans op een hoger inkomen later."
"Oorzaak en gevolg lopen door elkaar. Als je tevreden bent met jezelf, denk je dat andere mensen jou ook leuk zullen vinden. Je bent opener in contact, waardoor anderen je aardig vinden. Daardoor stijgt je zelfwaardering. Andersom zie je bij mensen met lage zelfwaardering dat ze bang zijn om afgewezen te worden. Daardoor zijn ze vaak afstandelijker, waardoor anderen hen niet zo leuk vinden. Ze lokken de afwijzing als het ware uit."

Uw onderzoek laat zien dat ouders dingen doen waardoor kinderen geen gezonde zelfwaardering ontwikkelen, maar juist narcistische trekken. Wat gaat er mis?
"Een paar jaar terug onderzochten we hoe narcisme ontstaat in de kindertijd. Eerst keken we of ouders hun kinderen overwaarderen met de Parental Overvaluation Scale, een door ons ontwikkelde vragenlijst. Ouders die hoog scoren, overschatten de kwaliteiten van hun kind, claimen dat hun kind enorm veel kennis heeft, en vinden dat hun kind een voorkeursbehandeling verdient. Daarnaast maten we zelfwaardering en narcisme onder hun kinderen. Zij lazen stellingen met een narcistische ondertoon en gaven aan in hoeverre die uitspraak op hen van toepassing is, bijvoorbeeld 'kinderen zoals ik hebben recht op iets extra's' en 'ik ben een heel speciaal en bijzonder persoon'. We volgden deze groep ouders en kinderen over langere tijd. Wat we zagen is dat overwaardering voorspellend is voor latere narcistische trekken."

Wanneer is narcisme ziekelijk?
Narcisme is een persoonlijkheidskenmerk die voorkomt op een schaal: iedereen heeft zulke trekken in meer of mindere mate. Als je narcisme meet, zie je dat het normaal verdeeld is: de meeste mensen zitten rond het midden. Er zijn echter uitschieters. Het is moeilijk om te zeggen 'vanaf dan ben je narcistisch', volgens Brummelman. "De extreme uiting van de persoonlijkheidstrek is de narcistische persoonlijkheidsstoornis; daar heeft zes procent van de mensen op een moment in hun leven last van."

Hoe stimuleer je als ouder gezonde zelfwaardering?
"In dezelfde studie vroegen we ouders en hun kinderen ook naar wat ze vinden van de warmte in hun relatie. Aanwezigheid van warmte blijkt een belangrijk bestanddeel voor zelfwaardering. Warmte houdt in: plezier hebben met je kind, knuffelen, spelen. Overwaarderen en warmte hangen niet met elkaar samen: ouders die hun eigen kind speciaal vinden, zijn niet per se warm."

Hoe zit het met complimenten geven: wel of niet doen?
"We zien dat overwaarderende ouders in het algemeen meer complimenten geven, ook als kinderen helemaal niet zo goed presteren. We zijn geneigd te denken dat complimenten belangrijk zijn om waardering te uiten, maar eigenlijk zijn het evaluaties van je kind. Waardering kun je beter uiten door te laten merken dat je de aanwezigheid van je kind op prijs stelt, met enthousiasme."

Vroeger kozen we een naam voor een kind die in de top tien stond. Nu kiezen ouders namen die weinig voorkomen, zoals Apple of Vlinder. Willen ouders hun kind een speciale status geven?
"Ouders die hun kind overwaarderen zijn inderdaad geneigd een bijzondere naam te kiezen. Zo'n naam geeft een levenslange uitzonderingspositie. Deze vaders en moeders hebben zelf meer narcistische trekjes. Het lijkt erop dat deze ouders hun kinderen soms zien als een verlengstuk van henzelf. Opscheppen over jezelf waarderen we niet in Nederland, dus schep je op middels je kind om bewondering te krijgen."

U noemt het een 'opvoedtrend' dat ouders kinderen op een voetstuk zetten. Waar komt die trend vandaan?
"In de jaren zestig kwam vanuit Californië de self-esteem movement opzetten, die ervan uitging dat een lage zelfwaardering ten grondslag lag aan allerlei problematiek, zoals agressie, geweld en depressie. Best wel extreem. Mensen geloofden dat en begonnen de zelfwaardering van kinderen op te krikken door hen te overspoelen met complimenten. Die beweging is nog steeds wel populair. Ouders van nu vinden dat kinderen complimenten nodig hebben, blijkt uit onze vragenlijsten. Het is een sterke en intuïtieve overtuiging."

Is het wel zo erg om op te groeien met een narcistische persoonlijkheid?
"Soms denken mensen dat het fijn is om een narcist te zijn, dat alleen de omgeving er last van heeft. Dat valt tegen. Narcisme beschermt je niet tegen nare gevoelens over jezelf. Een narcist vindt zichzelf geweldig en is de hele dag bezig bewondering te vergaren. Als daar een breukje in komt, kan dat stressvol zijn. Als je mensen in een experiment uitnodigt om een taak te doen voor een jury - bijvoorbeeld terugtellen vanaf duizend in stappen van dertien - maken narcisten meer van het stresshormoon cortisol aan. Ze zijn bang voor gezichtsverlies. Al zeggen ze zelf niet gestresst te zijn, natuurlijk niet. Verder weten we dat een narcistische persoonlijkheidsstoornis samenhangt met angststoornissen en depressie."

Er woedt een discussie of jongvolwassenen van tegenwoordig, de millennials, narcistischer zijn dan de vorige generatie. Hoe staat u daarin?
"Er is wat bewijs dat narcisme is toegenomen sinds het individualisme begon te groeien in de jaren zestig, maar in studies wordt het verschil tussen zelfwaardering en narcisme niet altijd goed gemaakt. Ik vind het niet de belangrijkste vraag om te stellen. Los van of narcisme is toe- of afgenomen, blijft het nog steeds een probleem waar veel mensen mee worstelen."

Zit je voor je leven vast aan een narcistische persoonlijkheid?
"Nee, we zijn bezig met interventies om narcistische trekken om te zetten in gezonde zelfwaardering. Recent keken we of mindfulness studenten die hoog scoren op narcisme empathischer zou maken. We vonden het tegenovergestelde. Misschien dat hun aandacht toch vooral uitging naar hun egocentrische gedachten en niet naar anderen, maar dat is speculeren. Wie weet dat het met een vorm van mindfulness waarin compassie getraind wordt, beter uitpakt."

terug naar de woordenlijst E

^