hersenen en brein
Er zijn twee woorden om het onderdeel van het centrale zenuwstelsel dat zich in het hoofd bevindt, aan te duiden: 'hersenen' en 'brein'. In het Duits wordt alleen het woord 'das Gehirn' gebruikt, in het Nederlands zowel 'hersenen' als 'brein' en in de Angelsaksische landen alleen 'brain' of 'brains'.
De etymologische betekenis van beide woorden is de volgende:
| hersenen | brein | |
| middelnederlands | hersene, harsen, herne, harne | bragen, bregen, brein |
| oudhoogduits | hirni | |
| middelengels | hernes | braegen |
| oudnoors | hjarni | |
| oudindisch | siras (hoofd, kop, top) | |
| grieks | kara (kop) | bregma (schedel) |
| latijn | cerebrum |
Het onderscheid in de oorspronkelijke betekenis van beide woorden is:
- 'hersenen' hangt samen met 'hoofd' en 'kop',
- 'brein' hangt samen met 'schedel'.
De woorden 'hoofd' en 'kop' hebben beide een letterlijke betekenis én een figuurlijke: het 'hoofd' is 'hij, die boven de anderen staat' en 'kop' is 'hij die vooraan gaat', 'hij, die aan kop gaat'.
De laatste betekenissen zijn ook die van het woord 'heer' (Duits 'Herr'): 'hij, die vooraan gaat', terwijl het woord 'vrouwe' betekent: 'zij, die vooraan gaat'.
Het woord 'brein' heeft alleen een letterlijke betekenis: 'schedel', het benen omhulsel dat de hersenen als bescherming omsluit.
M.a.w. het woord 'brein' duidt alleen de schedel aan die aan de buitenkant is te zien, het woord 'hersenen' duidt de kern aan die daar binnenin aanwezig is.
Het Sanskriet ‘siras’ voor ‘hoofd’ of ‘top’ hangt etymologisch samen met het Latijn ‘senior’: oudere, heer, en dat met het Oudfranse ‘seignour’ en ‘seigneur’, heer en het Engelse ‘sire’, heer.
Van de oorspronkelijke betekenis uitgaande is het woord 'hersenen' een wezenlijker woord dan 'brein'. Het woord 'hersenen' is door zijn oorspronkelijke betekenis het meest geschikt om te worden gebruikt voor het orgaan, waar de geest zich mee verbindt. Dat is niet het geval met het woord 'brein'.
Afgaande op de oorspronkelijke betekenissen van beide woorden kan worden gesteld dat het orgaan, dat de kern uitmaakt van het centrale zenuwstelsel: de hersenen, géén eigen naam heeft (zoals bijvoorbeeld 'hart', 'longen' en 'lever'). Het is in feite een naamloos orgaan, dat met een afgeleid woord wordt aangeduid!
In overeenstemming met bovenstaande is in het Duits en het Nederlands de oorspronkelijke betekenis van het woord 'geest': het 'aandrijvende', het 'in beweging zettende' nog steeds blijven bestaan, terwijl in de Angelsaksisch sprekende landen het woord 'ghost' alleen nog de uiterlijke betekenis 'spookverschijning' heeft en er voor het woord 'soul' is gekozen - terwijl de ziel een uitstraling is om de geest heen, zoals ook de schedel om de hersenen heen zit.
Hoe verder naar het westen, hoe meer de beschaving op het uiterlijke is gericht (de ziel en de schedel), hoe meer naar het oosten op het innerlijke (de geest en het hoofd).
terug naar de woordenlijst H
^