noösfeer
Beknopte samenvatting van de filosofie van Teilhard de Chardin
Pierre Teilhard de Chardin
Een van Teilhards stellingen is dat de natuur kan 'verinnerlijken', een term die uit de mystiek afkomstig is. De materie beschikt namelijk over een 'binnenkant', die Teilhard de Chardin ook wel het 'psychisme' noemt. Alle verschijnselen in de natuur herbergen dit psychische element, zij het in verschillende mate.
Deze verinnerlijkende energie is volgens Teilhard de stuwende kracht van de evolutie. Ze heeft geleid tot drie 'geboorten', drie verschijnselen:
- de kosmogenese: het ontstaan van het heelal,
- de biogenese: de mutatie van levenloze tot levende stof
- en de noögenese: de mutatie naar zelfbewustzijn toe. Met de noögenese ontstaat het 'verschijnsel mens', de soort die door biologen Homo sapiens wordt genoemd.
De klaarblijkelijke verschillen tussen deze stappen vergelijkt Teilhard de Chardin als het verwarmen van een vaste stof: eerst wordt de stof alleen warmer, het smelten volgt pas na verloop van tijd. De vloeistof gedraagt zich heel anders dan de eerdere vaste stof, maar bestaat uit dezelfde moleculen. Voor de overgang naar de gasfase geldt hetzelfde. [de aggregatietoestanden]
Omegapunt
Door de kracht van de verinnerlijking is de soort Homo sapiens volgens Teilhard de Chardin uitgestegen boven het dierlijke niveau. Dat wil zeggen dat de mens als denkend wezen met zijn mogelijkheid tot reflectie in staat is de kosmos én zichzelf te overstijgen.
Maar deze nieuwe levensvorm is niet het einde van het evolutieproces. Volgens Teilhard de Chardins hyperfysische beschouwingen is de mensheid op weg naar een steeds hechter wordende sociale eenheid.
Een eerste stap op deze weg is al gezet. Als eerste soort is de mens erin geslaagd vanuit zijn ontstaansgebied in verschillende stromen de wereld te koloniseren, zonder in verschillende soorten uiteen te vallen.
Tot een volgende tweede stap worden we uitgenodigd door het gegeven dat de wereldbol wel onbegrensd is (je kunt in een bepaalde richting altijd verder) maar niet oneindig (verdergaan betekent op een gegeven moment over een weg gaan die je eerder ging).
Als derde stap zal die ontwikkeling volgens Teilhard de Chardin uiteindelijk uitmonden in een evolutionair moment, dat hij het punt omega of omegapunt noemt.
Christogenese
Hier betrekt Teilhard de Chardin de christelijke leer erbij: het punt omega is volgens hem de toestand van de door Christus verloste mensheid. De mensen hebben zich zodanig verinnerlijkt dat zij het mystieke lichaam van Christus zijn geworden.
Dat is volgens Teilhard de Chardin pas mogelijk nadat de schepper zichzelf aan het evolutieproces onderhevig maakt, door mens te worden in de vorm van Jezus Christus. Teilhard noemt dat de christogenese.
"Krachtens Zijn onderdompeling in de schoot der wereld, zijn de grote wateren der materie, zonder huivering, met leven geladen. En tegelijkertijd is door de aanraking met Christus het heelal één oneindige Hostie geworden," schrijft Teilhard de Chardin in zijn meditatie La Messe sur le Monde uit 1925.
Bron: Wikipedia
De noösfeer
De kosmogenese (het onstaan van het heelal) en de biogenese (het ontstaan van de levensvormen) maken tenslotte de 'noögenese' mogelijk: de geestelijke ontwikkeling van de mensheid.
Deze noögenese leidt eerst tot de 'noösfeer' en uiteindelijk door de christogese tot het punt Omega, tot de mens die als Christus wordt en daardoor met anderen die ook op weg zijn, het mystieke lichaam van Christus vormt: de mensheid als gemeenschap in de geest van Christus.
De betekenis van het woord 'noösfeer' is afkomstig van Grieks 'nous' en Latijn 'sphaera':
nous
1. het kennen en denken als vermogen, d.w.z. het kiezen tussen verschillende mogelijkheden; opmerkzaamheid, aandacht;
2. het ken- en denkvermogen: geest, verstand, goddelijk verstand, rede, het kosmische beginsel;
3. gedachte(inhoud);
4. gedachte als voorkeur van de wil: gezindheid, wil, besluit, plan, in de zin hebben, van plan zijn;
5. typische gedachte: dankwijze, geest: zin, aard;
6. geest (als tegenstelling tot lichaam);
7. zin, betekenis, inhoud van een woord.
sphaera
1. bol
Bron: Koenen, Woordenboek Latijns-Nederlands
Later bijgevoegde betekenissen: 2. hemelbol, hemelkring
3. verheven sferen, in hogere sferen
Bron: Prisma, Vreemde Woordenboek
Als wetenschapper heeft Teilhard wat 'noögenese' betreft de woorden 'nous' en 'genesis' ('wording') bewust gekozen en heeft daarbij aan de meervoudige betekenis die deze Griekse woorden hebben, gedacht. Dat betekent dat Teilhard een geestelijke ontwikkeling in de vorm van de ontwikkeling van de geestelijke vermogens, het waarnemen, denken, voelen en willen, voor ogen had... en in het bijzonder het voelen in de vorm van de liefde!
Deze geestelijke ontwikkeling van de mensheid leidt geleidelijk tot een geestelijke gemeenschap van gelijkgezinden, die hij aanduidde met de naam 'noösfeer'. In deze toestand komt de geestesgesteldheid van de mens op aarde steeds meer in overeenstemming met die van de onbelichaamde geesten, die in de geestelijke sfeer van de aarde verblijven en die van daaruit als begeleiders van hen die naar de aarde zijn afgedaald, optreden.
De noösfeer op aarde is het voorportaal van de geestelijke wereld, die onzichtbaar voor de mens op aarde, deze stoffelijke wereld geheel doordringt.
De toestand van deze noösfeer wordt door Jezus aangeduid in zijn toespraak tot de leerlingen tijdens het laatste avondmaal:
Ik (Jezus als de heilige geest) ben in de Vader (de algeest) en de Vader is in mij. (Joh. 14:11)
Vader, laat hen een zijn zoals wij, de Vader in mij, ik in de Vader en zij in ons. (Joh. 17:21)
Opdat zij een zijn zoals wij een zijn. (Joh. 17:22)
De noösfeer wordt door Paulus beschreven in zijn brief aan de Efeziërs:
"[...] omwille van de Heer, vraag ik u dringend de weg te gaan die past bij de roeping die u hebt ontvangen:
wees steeds bescheiden, zachtmoedig en geduldig, en verdraag elkaar uit liefde.
Span u in om door de samenbindende kracht van de vrede de eenheid te bewaren
die de Geest u geeft: één lichaam en één geest,
zoals u één hoop hebt op grond van uw roeping,
één Heer, één geloof, één doop, één God en Vader van allen,
die boven allen, door allen en in allen is." Efeziërs 4:1-6
Dit zijn woorden waarvan ook Teilhard de betekenis tot zich heeft laten doordringen en waar hij bij zijn overdenkingen vanuit is gegaan.
terug naar de woordenlijst N
terug naar het weblog
^