rede
De rede is de verbindende werkzaamheid van het denkvermogen; het tegendeel is het verstand als de ontledende werkzaamheid.
Komen nieuwe gegevens door waarneming de ziel binnen, dan kan de geest ze met het verstand ontleden in hun bestanddelen, hoofdzaken en bijzaken onderscheiden en zo tot de kern ervan doordringen. Daarna kunnen ze door de rede met reeds in het geheugen bestaande kennis worden vergeleken en samengevoegd om zo tot nieuwe of meer uitgebreide voorstellingen, veronderstellingen of denkbeelden te komen en uiteindelijk door redenering tot een gevolgtrekking, slotsom of samenvatting. Denken is niet alleen een 'vatten' (verstand), maar ook een 'samenvatten' (rede).
Na verstandelijk inzicht te hebben verkregen in een zaak kan de geest door te redeneren verbanden gaan leggen tussen schijnbaar ver uit elkaar liggende onderwerpen en ervaringen, die ermee hebben te maken. Het denken als rede is het vermogen om verschillende oordelen met elkaar te verbinden tot een gevolgtrekking en verbanden te ontdekken tussen bepaalde, met het verstand verkregen gegevens. Door te redeneren kunnen die gegevens op een zinvolle, begrijpelijke wijze zo met elkaar worden verbonden, dat er een aaneensluitende redenering ontstaat, die in een zin kan worden weergegeven.
Ook kan de geest met behulp van het denken als rede, afgaande op feiten, zelfstandig doorredeneren en daardoor besluiten vormen of gevolgtrekkingen maken, die eerst niet zo voor de hand lagen. Dit geldt zowel voor zaken, die nog moeten gebeuren, alsook voor onverwerkte ervaringen in het verleden, die nog niet zijn doorzien.
Met het leenwoord 'intelligentie' wordt het denkvermogen bedoeld: het verstand als het vermogen om inzicht te verkrijgen gevolgd door de rede als het vermogen die inzichten weer met elkaar te verbinden tot een gevolgtrekking. Het Latijnse werkwoord 'inter-ligere' betekent letterlijk: 'er tussen lezen'. Dit geeft aan dat de geest door het verstand te gebruiken in staat is 'tussen de regels door te lezen', met andere woorden inzicht te krijgen in wat er staat om vervolgens door te redeneren tot een bepaalde slotsom te komen.
terug naar de woordenlijst R
^