De spelling van het Nederlands: het groene of witte boekje?
In 1994 besloot de overheid dat er om de tien jaar een nieuwe Woordenlijst Nederlandse Taal, ofwel 'het Groene Boekje', moest verschijnen, nodig of niet. De Spellingscommissie van de Nederlandse Taalunie (waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname zijn vertegenwoordigd) stelde de nieuwe regels vast, daarin bijgestaan door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie. In 2005 moesten ze weer aan de gang. Het schrijven volgens deze spelling is verplicht voor iedereen die bij de overheid en in het onderwijs werkt, hoe onlogisch die regels soms ook zijn.
In december 2005 besloten een aantal media dat ze deze nieuwe spelling niet zouden toepassen. Zij vonden dat zij te veel veranderingen vertoonde, vergeleken met die van 1995. Op 13 januari 2006 werd de werkgroep voor 'de witte spelling' opgericht. Daarin zijn drie landelijke dagbladen (NRC Handelsblad, Trouw en Volkskrant), vier opiniebladen (Elsevier, Vrij Nederland, HP/De Tijd en de Groene Amsterdammer), de NOS en Planet Internet vertegenwoordigd; zij werken samen met het Genootschap Onze Taal. Samen besloten zij een alternatieve spelling te ontwikkelen, met minder en eenvoudiger regels, die werd vastgelegd in 'het Witte Boekje' van het Genootschap Onze Taal.
Eén van die veranderingen gold de 'tussen-en'. Zo werd o.a. 'pannekoek' veranderd in 'pannenkoek' en 'hartepijn' werd 'hartenpijn', 'ruggemerg' moest als 'ruggenmerg' worden geschreven en 'slakkehuis' als 'slakkenhuis'.
Het is toe te juichen dat de spelling van het Nederlands wordt aangepast als dat nuttig en nodig is, en een vereenvoudiging tot gevolg heeft, maar een voorwaarde daarbij is dat de betekenis van het woord dezelfde blijft. Dat is niet het geval met de nu overal ingevoerde tussen-en bij samengestelde woorden zoals 'ruggemerg'.
De betekenis van 'ruggemerg' is duidelijk: het merg dat bij één rug behoort; 'rugge' blijft een enkelvoudige betekenis behouden. Het woord is eigenlijk 'rugmerg', maar doordat het Nederlands een licht assimilerende taal is, wordt 'rugmerg' door Nederlandssprekers als 'ruggemerg' uitgesproken. De tussen-e hangt op natuurlijke wijze samen met de assimilatie (klankaanpassing bij woordsamenstelling).
Dit is niet het geval bij de kunstmatig ingevoerde tussen-en. In het woord 'ruggenmerg' wordt het woorddeel 'ruggen' door Nederlandssprekers als een meervoudsvorm ervaren. Daardoor ontstaat een woord met de betekenis: het éne merg van meerdere ruggen. De betekenis van het woordt wordt daardoor onzinnig.
Zo is een 'pannenkoek' een koek die in meerdere pannen is gebakken. De Spellingscommissie van de Nederlandse Taalunie heeft daarmee een spelling ontworpen die ronduit lachwekkend is en een beschaafde taal als het Nederlands onwaardig. Dat Nederlandssprekers de tussen-en inderdaad als een meervoudsvorm ervaren, is aangetoond door wetenschappelijk onderzoek door Arina Banga aan de Radboud Universiteit.
Radboud Universiteit Nijmegen
Banaantaart of bananentaart: de tussen-en maakt er meervoud van
Datum bericht: 21 februari 2013
Persbericht - Taalgebruikers van het Nederlands ervaren de tussen-en in woorden als boekenkast en aardbeienjam als een aanduiding voor meervoud. Ook wanneer het eerste deel van de samenstelling niet verwijst naar meervoud, zoals in bananenschil (van één banaan) of spinnenweb (van één spin), wordt een samenstelling met -en als 'meervoudiger' ervaren dan andere samenstellingen. Dat blijkt uit het onderzoek waarop Arina Banga op 8 maart promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Taalwetenschapper Arina Banga onderzocht of er een relatie is tussen de vorm van een woord en de betekenis ervan. Ze deed dat aan de hand van samenstellingen in het Nederlands met en zonder tussen-en. Banga concludeert dat die -en inderdaad betekenisvol is: woorden met een tussen-en (aardbeienjam, bananentaart) worden als 'meervoudiger' ervaren dan woorden zonder tussen-en (appeltaart, olijfolie). Uit een van haar experimenten bleek zelfs dat Nederlanders het idee hebben dat aardbeienjam meer aardbeien bevat dan strawberry jam. Banga: "En als je mensen dus zou vragen welke taart het rijkst gevuld is: banaantaart of bananentaart, dan kiezen ze vermoedelijk voor de bananentaart."
Boekenrek of boekerek
Banga bekeek niet alleen voor moedertaalsprekers of de tussen-en zo betekenisvol is, maar ook voor mensen voor wie Nederlands hun tweede taal is: Friezen, Afrikaans sprekende Zuid-Afrikanen en Duitsers. Al die andere talen hebben andere vormen voor het meervoud dan de tussen-en. Zo wordt in het Fries boeken met -en geschreven en uitgesproken, maar boekeplanke alleen met -e, en heeft het Afrikaans alleen een -e in boeke of in boekerek. Uit Banga's onderzoek blijkt dat ook voor mensen die Nederlands als tweede taal leren, de tussen-en als meervoud wordt geïnterpreteerd. Wel is de relatie tussen vorm en betekenis van de tussen-en voor tweedetaalleerders minder sterk dan voor de moedertaalsprekers, wat te verklaren is door de vormen in hún moedertaal. Niettemin zullen ook tweedetaalleerders met een voorliefde voor banaan dus eerder kiezen voor de bananentaart dan de banaantaart.
Spelling heeft betekenis
Banga's onderzoek is voor taalwetenschappers interessant omdat haar resultaten twee belangrijke theorieën over het maken van samenstellingen en hoe dat verloopt in de hersenen tegenspreken. Banga's bevindingen brengen in de ideeën daarover dus een nuance aan. "In de praktijk kunnen mijn resultaten misschien vooral iets betekenen voor het leren van Nederlands als tweede taal. En bij een volgende spellingshervorming kunnen de hervormers hieruit concluderen dat het wijzigen van de vorm van een woord gevolgen heeft voor de betekenis ervan - misschien niet voor de betekenis in het woordenboek, maar wel voor de ervaren betekenis."
Arina Banga (Drachten, 1983) studeerde Nederlands (bachelor) en Linguistics (onderzoeksmaster) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar promotieonderzoek voerde ze uit binnen het Centre for Language Studies van de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze speelt basgitaar in de band Planet Eyelash en schrijft over muziek voor De Gelderlander, VPRO's 3voor12 Gelderland en Spread.
Promotie Arina Banga. Vrijdag 8 maart 2013, 10.30 uur. Titel proefschrift: Function follows form. The linking element in Dutch and related languages. Promotoren: mevrouw prof. dr. A.H. Neijt, de heer prof. dr. R. Schreuder
Kritiek wegens bezuinigingen en bespot om 'pannenkoekspelling'
NRC.nl, 4 juni 2016, door Hugo Logtenberg
Voor de Taalunie eindigde deze week zoals die begon: met zware kritiek op de organisatie. De Taalunie, die waakt over de Nederlandse taal en jaarlijks het bekende Groene boekje uitgeeft, moest dinsdag het harde oordeel van een onderzoekscommissie slikken. Die stelde dat de Taalunie vorig jaar "ondoordacht" bezuinigde, daar "meer dan onhandig" over communiceerde met betrokken organisaties en te veel uitgeeft aan personeelskosten. "De organisatie eet zichzelf op."
Gisteren kwam daar de afscheidsrede van hoogleraar Nederlandse taalkunde Anneke Neijt nog eens bij. Zij hekelde ten overstaan van haar gehoor op de Radboud Universiteit in Nijmegen de spellingsactiviteiten van de Taalunie.
Mikpunt van haar kritiek was onder meer de zonder fatsoenlijke afstemming met experts ingevoerde tussen-n, in 1995. "Voor die tijd bakten we pannekoeken, daarna pannenkoeken." Een nog altijd een onbegrijpelijke ingreep, vindt Neijt, zelf voormalig lid van de spellingscommissie van de Taalunie. Spottend sprak ze over "de pannenkoekspelling van de Taalunie".
Maar haar grootste ergernis is de onaantastbaarheid van de Taalunie; "de enige instantie die zich met de spelling mag bemoeien". Een positie die de organisatie volgens Neijt uitbuit door exclusieve keurmerken uit te geven. Alleen boeken waarin de officiële spelling van de Taalunie wordt gehanteerd, kunnen het keurmerk krijgen, zei Neijt. En dat keurmerk is weer noodzakelijk voor boeken die met overheidssubsidie worden aangeschaft, zoals schoolboeken. Neijt: "Daarmee onderdrukt de Taalunie elke vorm van meedenken en kritiek." Volgens haar is er geen modern land waarin de spelling zo ondemocratisch en autoritair is geregeld.
De Taalunie laat in een reactie weten dat het klopt dat de officiële spelling in Nederland en Vlaanderen op voorspraak van de Taalunie wordt voorgeschreven voor de overheid en het onderwijs. "Maar dat houdt voor schoolboeken geen enkele verplichting in om het keurmerk te gebruiken en biedt ook geen enkel economisch voordeel." Het keurmerk geeft gebruikers uiteraard wel de zekerheid dat de officiële spelling is gevolgd, aldus de Taalunie.
En de kritiek dat de Taalunie alleen en autoritair handelt? "Daar herkennen we ons niet in."
De Taalunie heeft per 1 febr. 2017 een nieuwe voorzitter gekregen in de persoon van prof. dr. Hans Bennis. Een aanhaling uit een vraaggesprek met hem in het blad 'Onze Taal' van januari 2017:
Hans Bennis: "Ik vind spelling oninteressant. Zolang ik erover mag beslissen, komt er geen spellingwijziging. Ik ga anderzijds de wonderlijke en onlogische spelling die we nu hebben, ook niet verdedigen. Die hanteer ik trouwens op mijn eigen manier. Bij alles wat ik publiceer, eis ik van de uitgever dat ik geen tussen-n hoef te gebruiken. Die tussen-n-regel is onzinnig."
terug naar de woordenlijst
^