de geestelijke vermogens 2
1. De menselijke geest is een bolvormige wolk van geestelijk licht en geestelijke warmte. Deze kunnen beide van buitenaf vormbaar (waarnemen en voelen) en van binnnenuit zelfvormend (denken en willen) werkzaam zijn. Daarmee hangen de vier geestelijke vermogens samen: waarnemen is vormbaar licht, denken is zelfvormend licht, voelen is vormbare warmte, willen is zelfvormende warmte.
Door de eeuwen heen en overal op aarde hebben wijzen de uitingen van deze vermogens in het menselijke gedrag - dat is de persoonlijkheid: het kenmerkende gedrag van de persoon, de menslijke geest - opgemerkt en beschreven. Een samenvatting uit de literatuur van hun bevindingen wordt hieronder in een tabel weergegeven.
| waarnemen | denken | voelen | willen | |
| Assagioli | waarnemen | denken | voelen | willen |
| Astrologie | Maan ☽ | Mercurius ☿ | Venus ♀ | Mars ♂ |
| Augustinus | gadeslaan, geheugen (memorie) | denken, redelijk vermogen | aandoening | wil |
| Beck | vormperceptie | organiserend vermogen | affectieve drijfkracht | creatieve activiteit |
| Behaviourism | input | processing | output | |
| Vijf factoren model (Big 5) | zorgvuldigheid oplettendheid leergierigheid | intelligentie idealisme diepzinnigheid | vriendelijkheid zorgzaamheid verdraagzaamheid | stabiliteit zelfverzekerdheid besluitvaardigheid |
| Jacob Boehme | schoonheid, kleur, geluid (Maan) | vormend denken (Mercurius) | liefdesvuur (Venus) | beweging (Mars) |
| John Eccles | outer sence | inner sence | will | |
| Elementen | aarde | lucht | water | vuur |
| Ewald | opname van indrukken | verwerking van indrukken | vermogen te handelen | |
| Eysenk | cognitie | intelligentie | emotionaliteit | |
| Fischer | explorer | director | negotiator | builder |
| Freud | sensorisch proces | logische redenatie | morele normen | realiteitsbeginsel |
| Gehlen | gevoeligheid voor indrukken | gevoelsaanspreekbaarheid | vitale activiteit | |
| cirkel van Herrmann | nauwkeurig, behoudend | analytisch, rationeel | omgaan met mensen | creatief |
| typen van Heymans | primair; emotioneel | secundair; niet emotioneel | secundair; emotioneel | primair; niet emotioneel |
| Human dynamics | fysiek, zintuiglijk | mentaal | emotioneel | fysiek, willen |
| I Tjing | Li (Li) | Tsjen (Zhen) | Soen (Xun) | Kan (Kan) |
| I Tjing, Tjièn, commentaar van Wen Jen: | Het welslagen is het samenvallen van al het schone. | Het bevorde-rende gaat samen met het recht. | De verheven-heid is het hoogste, het is de liefde. | De standvas-tigheid is de grond van het handelen. |
| Jesaja (11:2) Gods geest is: | kennis | wijsheid en verstand | hoogachting en raad | sterkte |
| Jung | gewaarwording | denken | voelen | intuïtie (willen) |
| Klages | opname van indrukken; liefde tot de schoonheid | verwerking van indrukken; liefde tot de waarheid | liefde tot de mensheid | expressie; 'liefde tot' is het willen |
| Kretschmer | opname van indrukken | verwerking van indrukken | vermogen tot handelen | |
| Krishnamurti | gadeslaan | denken | voelen | willen |
| Jakob Lorber; Gods geest is: | waarnemen, zelf-bewustzijn | denken, wijsheid | liefde | willen |
| MacDonald-Bayne | kennis nemen | denken, wijsheid | voelen, liefde | willen, kracht |
| McDougall | gewaarwording | voorstelling | emotie | begeerte |
| Plato | cogitatio | affectio | conatus | |
| Ruusbroec | memorie | denken | minne | willen |
| Spinoza | waarnemen | denken | aandoeningen | wil |
| Steiner | waarnemen | denken | voelen | willen |
| Swedenborg | gewaarwording, opneming, kennis | wijsheid, ver- stand | liefde, neiging tot liefhebben | wil, macht |
| Tarot | Munten (pentagr) | Zwaarden | Bekers | Staven |
| Thomas van Kempen | Gods geest is: de leraar | doorgronder van gedachten | doorvorser van het hart | stuwer tot daden |
| Vermunt; vier leerstijlen, de leerling leert: | weergave gericht, om kennis door te geven | betekenis ge-richt, om in-zicht te ver-werven | ongericht; om de leraar te behagen | doelgericht, om kennis toe te passen |
| Quetzalcoatl (Azteken) | de bontgekleurde (vuur: willen), gevederde (lucht: denken) water (water: voelen)-slang (aarde: waarnemen) | |||
2. Doordat de menselijke geest een bolvormige wolk is, bestaat er voor de geest een binnen- en een buitenkant, een binnen- en een buitenwereld. Daardoor kan de richting van de geestlijke werkzaamheid naar binnen, in zichzelf en naar buiten zijn gekeerd: de ingekeerde en uitgekeerde instelling.
Ook deze zijn door wijzen opgemerkt en beschreven.
| uitgekeerd | ingekeerd | |
| Adler | gemeenschapszin | zelfgevoel |
| Astrologie | Jupiter | Saturnus |
| Vijf-factoren model | extraversie | introversie |
| Jacob Boehme | zoetheid, hartelijkheid, Jupiter | zuurte, samentrekken, Saturnus |
| Heymans | actief | niet-actief |
| I Tjing (I Ching) | Twei (Dui) | Ken (Gen) |
| Jaensch | basedowoid | tetanoid |
| Jung | extraversie | introversie |
| Klages | overgave | zelfbehoud |
| Kretschmer | cyclothym | schizothym |
| Künkel | sachlich | ichhaft |
| von Monakov | soortbehoud | zelfbehoud |
| Steiner | Ahriman | Lucifer |
| Stern | heterotelie | autotelie |
| Yoga | Ida | Pingala |
3. Door deze geestelijke vermogens en instellingswijzen bewust en beheerst te leren gebruiken, maakt de mens een persoonlijke, geestelijke ontwikkeling door en bij hoe meer personen dat gebeurt, des te meer deze ontwikkeling ook zichtbaar wordt in de maatschappij als geheel. Verschillende schrijvers en filosofen hebben deze ontwikkeling ook in hun eigen maatschappijen ontdekt en beschreven. De meesten onderscheidden daarin drie stappen, die in grote lijnen overeenkomen met het onderscheid dat kan worden gemaakt tussen:
- de gerichtheid op de zintuigen van het lichaam (het ervaren van de genietingen die zij verschaffen),
- de gerichtheid op de inhouden van de ziel (ervaringen, kennis, gedachten, wetenschap)
- en op de vermogens van de geest zelf (het denken en voelen als zelfstandige, innerlijke werkzaamheid, de wijsbegeerte, ook in de vorm van het geweten en de deugden).
| zelfbewustzijn van de geest van zichzelf | kennisbewustzijn kennis: inhoud van de ziel | zintuigbewustzijn beperkt tot het eigen lichaam | |
| Aristoteles | filosoof, zoekt naar inzicht | burger, zoekt naar aanzien en bezit | gewoontemens, zoekt naar genot |
| Astrologie | derde viertal tekens | tweede viertal tekens | eerste viertal tekens |
| Bhagavad gita, de drie geaardheden of guna's | sattvas (wijs-heid, goedheid) | rajas (zelfgericht-heid) | tamas (zintuiglijk-heid) |
| Dilthy | contemplatief | heroïsch | zintuiglijk |
| Freud | ideaal ik | ego | das Es (lustprin-cipe) |
| Hippokrates' temperamenten | cholericus (geest) | sanguinicus (ziel) | flegmaticus (lichaam) |
| Frobenius | sterfase | zonfase | maanfase |
| Gnosis | pneumatikoi | psychikoi | hylikoi |
| van der Hoop | geestelijk | psychisch | vitaal |
| Janet | werkelijkheidszin | eenzijdigheid | affectiviteit |
| Klage's drijfveren | geestelijk | persoonlijk | zintuiglijk |
| MacDonald-Bayne | spiritueel, geest | mentaal, ziel | fysiek, lichaam |
| Maeders fasen | geestelijk | individualistisch | instinctief |
| Mazdaznan | de spirituele mens | de rationele mens | de materiële mens |
| Ortega y Gasset | geest | ziel | lichaam |
| Plato | streven naar inzicht | streven naar kennis en aanzien | streven naar zintuiglijk genot |
| van Ruusbroeck | godschouwend leven | innerlijk leven | werkzaam leven |
| Steiner | geest | ziel | lichaam |
| Swedenborg | de hemelse mens | de geestelijke mens | de natuurlijke mens |
4. Kabbalah en geestkunde
Kabbalah - De boom van de tien sefiroth (de goddelijke eigenschappen), de eigenschappen waardoor God zich uitdrukt:
En sof, Gods algeest: de godheid als het geheel1. Kether is de verborgenheid van de godheid, de algeest waaruit God door werkzaam te worden ervaarbaar naar buiten treedt als Gods geest in Gods schepping;
Denken (2 en 3)
2. Chochmah is de wijsheid in de betekenis van de oerschepping (de scheppingsgedachte);
3. Binah is verstand en begrip;
Voelen (4 en 5)
4. Chesed is de goddelijke liefde of Gedoelah, de grootmoedigheid;
5. Gevoerah of Din (Pachad) is Gods macht die zich voordoet als gestrengheid (vrees, straf);
Waarnemen (6)
6. Thefireth is de heerlijkheid [schoonheid], het hart van de hemel; Rachamim is de vereffenende barmhartigheid van God, de samenhang en overeenstemming van alles [de kosmos];
Willen (7, 8 en 9)
7. Netsach is de bestendigheid, Gods vastberadenheid;
8. Hod is de majesteit en luister van God, albeheerser;
9. Jesod is het fundament, de grondslag van alle werkzame en voortplantende krachten van God;
Menselijke geest. De mensheid als Gods kinderen (10)
10. Malchoeth is het rijk Gods als geestelijk mensenrijk, in onwrikbare eenheid met Kether en daarin verblijvend. Door deze eenheid is Gods schepping een levend wezen.
De eenheid van Kether met Malchoeth komt tot uiting door de gematria, de leer van de eenheid van getallen en letters. In gematria geldt de gereduceerde cijfersom: van een getal worden de cijfers opgeteld tot een getal tussen 1 en 9 overblijft: dat is de gematrische waarde van dat getal.
Voor de 10 van Malchoeth geldt: 1+2+3+4+5+6+7+8+9+10=55; 5+5=10 en 1+0=1. Gematrisch is 10 weer verbonden met 1 en evenzo Malchoeth met Kether.
Klik hier voor het PDF met de tabellen van de vermogens en hun ontwikkeling.
Dit wordt in een nieuw venster of een nieuw tabblad in de browser geopend.
terug naar de woordenlijst V
^