De heilige Wijsheid
De Icoon van Gods Heilige Wijsheid
Door em. pastor Paul Brenninkmeijer
Sophia-icoon uit de kathedraal
van Nizjni Novgorod
Als het christendom zich vestigt in de antieke Grieks-Romeinse wereld komen er andere associaties. De voorstelling van de wijsheid op iconen gaat terug tot de uitbeeldingen van de Muzen. De Muzen inspireren beeldhouwers, schilders en schrijvers. In de christelijke gedachtewereld inspireert Gods wijsheid de christen om op God gericht te leven. Ter ere van de goddelijke wijsheid bouwde men in Constantinopel een kerk die aan de heilige wijsheid werd gewijd, mogelijk al tijdens de regering van keizer Constantijn, later onder Keizer Justinianus I (527-565) tot de beroemde Haya Sofia herbouwd. Een hele serie kerken met dezelfde naam volgde in Ohrid, Kiev, Thessaloniki en Novgorod.
In de orthodoxie bestaat Gods wijsheid als een goddelijk persoon, onafhankelijk van en toch innig verbonden met God. In het Bijbelboek Spreuken staat immers: “De Heer heeft mij, de Wijsheid, vóór al het andere verworven, toen Hij zijn scheppingswerk begon, schiep Hij eerst mij” (Spr. 8,22).
In het nieuwe testament openbaart Gods wijsheid zich in de wereld om ons heen, (1 Kor. 1,21). Christus is Gods wijsheid geworden (1 Kor. 1,30). Soms wordt de wijsheid ook geïdentificeerd met de Heilige Geest. De idee van de wijsheid past heel goed bij de Platonische filosofie. Volgens Plato is er van al wat in de zichtbare wereld bestaat, een eeuwig oerbeeld.
De Russen hebben een complete leer van de wijsheid ontwikkeld, die voor ons rationele westerlingen vaak wat moeilijk te begrijpen is. De Russische theoloog Bulgakov (1871-1944) heeft hier veel over geschreven.
De wijsheid is niet echt te omschrijven, meer een veelzijdig en complex idee. De wijsheid ordent al wat bestaat tot een organisch geheel, minder met je verstand en veel meer met je intuïtie te vatten. De wijsheid is dan het oer-menselijke en de ‘morgen’ van de schepping. De wijsheid troont in Maria, ze is de menselijkheid van Christus, ze is de grondslag van de eenheid van de Kerk.
Vanaf de 15e eeuw ontstaat de voorstelling zoals we die op deze 18e eeuwse icoon zien. De Wijsheid Gods zetelt op een troon (op andere iconen vaak door zeven zuilen gedragen, welke genoemd worden in Spreuken 9,1: “De wijsheid Gods heeft zich een huis gebouwd, zeven zuilen heeft zij uitgekapt”).
De gekroonde en gevleugelde wijsheid-figuur heeft vrouwelijke gelaatstrekken. We zien haar te midden van twee voorsprekers: rechts Johannes de Voorloper (Doper) die de profeten van het oude testament vertegenwoordigt en links Maria, die hier haar Kind in een mandorla bij zich draagt en die het nieuwe testament representeert.
Boven het hoofd van de wijsheid zien we Christus. De tekst van de boekrol die Johannes in de hand heeft, verwijst hiernaar met de woorden: “Zie het Lam Gods”.
Helemaal boven in de icoon zien we de hemeltroon, waar God zetelt en aan weerszijden links en rechts drie engelen.
Waarom vind ik deze icoon zo mooi? Deze uitbeelding van de wijsheid met haar wijd uitslaande vleugels toont het bezielend beginsel van eenheid in onze vaak zo chaotische en versnipperde wereld. Zij laat iets zien van de samenhang, de harmonie en de schoonheid in en achter alles. Het vrouwelijk karakter van de wijsheid duidt op een oerverbondenheid. In de natuur om ons heen en in de gewone dingen van ons menselijk leven kan dit oplichten. Het woord van God dat in Christus is mens geworden, wordt door Gods wijsheid in de wereld om ons heen weerspiegeld. Op begenadigde momenten ga je hier iets van vermoeden en soms onverwachts, heel even, zelfs zien.
Verschenen in het tijdschrift Pokrof 62, nr 3, juni-juli-augustus 2015, pg 12-14
De website www.pokrof.nl van de Stichting Pokrof is de website van de katholieke byzantijnse gemeenschappen in Nederland.
terug naar het goddelijke moederschap
terug naar het weblog
^