vrije wil → vrije keuze
Je maakt eerst een keuze en dán wil je wat.
|
"Mijn eerste daad van vrije wil zal zijn, dat ik geloof in vrije wil." William James, Amerikaanse psycholoog |
De wilshandeling is het gevolg van de werkzaamheid van de overige vermogens, het waarnemen van de dingen en het overdenken en doorvoelen daarvan, die er de oorzaak van zijn.
Wat de mens wil, is het gevolg van een daaraan voorafgaand geestelijk gebeuren: het maken van een keuze door het overdenken en doorvoelen van een vraagstuk, dat daar weer aan voorafgaand eerst is waargenomen.
Dat bepalende, geestelijke gebeuren, dat in het innerlijke van de geest plaatsvindt, wordt niet gezien. Er wordt alleen gezien wat daarvan aan de buitenkant verschijnt: de wilshandeling. Daardoor wordt alleen dát benoemd met het woord 'de wil'. Over de oorzaak van die uiterlijke wilshandeling wordt niet gesproken, dat wordt met deze uitspraak niet benoemd.
Dit verschijnsel hangt samen met de geestestoestand van onbewuste vereenzelviging (z.a. in de verklarende woordenlijst), waardoor alleen de buitenkant der dingen wordt gezien.
Daardoor raakt de discussie over 'de vrije wil' niet de kern van de zaak: de vermogende, menselijke geest, die binnen zichzelf eerst een keuze maakt!
Wijsheid van Jezus ben Sirach 15:14-15
God zelf heeft de mens in het begin gemaakt en hem de vrijheid gegeven zelf te beslissen.
Als je het wilt, kun je de geboden naleven en God trouw zijn, als je daarvoor kiest.
Een wilskracht die 'vrij' zou zijn, dus los van de sturing door de overige vermogens, zou een ongeordend werkzame kracht zijn, waardoor de geest alle kanten op zou kunnen schieten (een verschijnsel dat zich overigens niet zelden voordoet).
Door het overdenken en doorvoelen maakt de geest een keuze uit een aantal gedragsmogelijkheden en dáárin is de geest vrij. Binnen zichzelf als menselijke geest is de geest geheel vrij zélf een besluit te vormen, een keuze te maken; daar kan niets of niemand de geest dwingen op een bepaalde wijze te denken of te voelen. Als het echter op een uitspraak of een bepaald gedrag aankomt, moet de geest wél rekening houden met de omgeving, wat invloed heeft op de mogelijkheid welke uitspraken en gedragingen wel of niet kunnen worden gedaan, bijvoorbeeld om te voorkomen dat men zich onbemind zou maken door anderen te kwetsen.
Vanuit het vrije innerlijke van zichzelf in de buitenwereld aangekomen, is de geest juist níet meer geheel vrij om te doen wat hij wil. Ook kunnen daar gebeurtenissen plaatsvinden die de mens ongewild overkomen en waar géén invloed op is uit te oefenen... er zijn zelfs veel gebeurtenissen die als een onveranderbaar lot op de mens afkomen en waarin de mens niet vrij is om ervoor te kiezen.
Zou zoiets als 'de vrije wil' bestaan, dan moet als voortzetting hiervan het ook mogelijk zijn om over 'het vrije waarnemen', 'het vrije denken' en 'het vrije voelen' te kunnen spreken. Door dit voorbeeld wordt duidelijk dat de spreekwijze 'de vrije wil' tegen de rede in gaat.
Het verschijnsel dat de spreekwijze 'de vrije wil' bestaat, is van dezelfde orde als de spreekwijze 'het ik', 'het ego', 'het zelf' en 'het bewustzijn'; er wordt over deze onderwerpen gesproken alsof zij van elkaar losstaande zelfstandigheden zouden zijn. Door de toestand van onbewuste vereenzelviging met dit bestaan wordt alleen de buitenkant gezien en niet de innerlijke samenhang, die binnen de menselijke geest tussen deze onderwerpen bestaat:
- het is de vermogende menselijke geest (de persoon)
- die zichzelf met het woord ik aanduidt en
- die zich bewust wordt van een vraagstuk door dat waar te nemen,
- waarop de geest dat vraagstuk overdenkt en doorvoelt en zo een keuze maakt,
- en vervolgens naar het vrij gevormde besluit wil handelen.
Benjamin Libet
Eenzijdige natuurwetenschappers stellen dat de vrije keuze (vrije wil) niet zou bestaan. Deze uitspraak stoelt op het werk van de Amerikaanse neurofysioloog Benjamin Libet. Hij liet proefpersonen, die bij bewustzijn een open hersenoperatie ondergingen, een eenvoudige handeling uitvoeren zoals het bewegen van de hand. Met elektroden legde hij de bio-elektrische gebeurtenissen in de hersenschors vast en tegelijkertijd vroeg hij zijn proefpersonen wat zij opmerkten. Zijn proefnemingen, die door andere wetenschappers zijn bevestigd, toonden aan dat:
- de actiepotentiaal (zenuwprikkel) om een handeling uit te voeren 0,55 sec vóór de handeling in de hersenschors ontstaat,
- maar dat de proefpersoon zelf pas 0,2 sec vóór die handeling bewust het besluit hiertoe neemt.
Het lijkt alsof het bewuste besluit om te handelen pas wordt genomen 0,35 sec nádat de actiepotentiaal voor die handeling in de hersenschors al in gang is gezet! Het verschil tussen de actiepotentiaal en het bewuste besluit is 0,35 sec (afgerond 0,5 sec), waarom Libet dit verschijnsel: 'de halve seconde vertraging van de bewustwording' noemde. De actiepotentiaal noemde hij de 'gereedheidspotentiaal': de hersenen zijn dan al gereed voor de handeling, waartoe de persoon zélf echter nog moet besluiten. Niet de persóón, de menselijke geest lijkt daardoor de aanzet tot het besluit te nemen, maar de hérsenen, die dat een halve seconde daarvoor al heben gedaan.
Zo wordt geredeneerd.
De oorzaak van deze vertraging van de bewustwording is echter de geestestoestand van onbewuste vereenzelviging met het stoffelijke bestaan. Door de gerichtheid op de stof is de onbewust vereenzelvigde geest zich niet bewust van de eigen werkzaamheid met de geestelijke vermogens in zichzelf als geest; én is zich er niet van bewust, dat hij het in zichzelf gevormde besluit op de hersenschors afdrukt.
De met de stof vereenzelvigde geest kan zich hiervan pas bewust worden, als de uitingen van de gééstelijke werkzaamheid óók met de stóffelijke wereld zijn verbonden, door ze op de hersenschors af te drukken.
Pas als zij zo ook een werkzaamheid van hérsencellen zijn geworden, kunnen die uitingen een tel later worden waargenomen en opgemerkt, en bestaan zij voor de vereenzelvigde geest. Dit heeft de vertraging van een halve seconde voor de bewustwording van het eigen besluit tot gevolg.
M.a.w. de geest heeft onbewust het besluit al in zichzelf gevormd en ongemerkt op de schors afgedrukt: de géést is de oorzaak van de gereedheidspotentiaal en pas daarna treedt door de wérking van die potentiaal de bewustwording op in de geest.
Op dezelfde manier lijken voor de sprekende geest de gedachten pas te ontstaan als ze met hoorbare woorden worden uitgesproken. Terwijl de werkelijkheid is dat de geest in zichzelf de gedachten en de erbij behorende woorden vormt, een seconde vóór die ze op de hersenschors afdrukt en zo stembanden en tong in beweging brengt, en door de mond heen de gedachten in de buitenwereld tot klinken laat komen (het woord 'persoon' komt van Latijn 'per-sonare': er doorheen klinken).
Deze onbewustheid is de reden waarom de géést, zeker als het gevoelens betreft, door natuurwetenschappers als 'het onbewuste'(!) wordt aangeduid.
Libet zelf hield vast aan het bestaan van de 'vrije keuze' en betreurde de uitkomsten van zijn onderzoek.
Zie voor dit onderwerp ook vertraging van de bewustwording.
Klik hier voor het verslag van een onderzoek naar de elektrische verschijnsel die in de hersenen plaatsvinden tijdens de vorming van een keuze:
- er is in de hersenen voortdurend sprake van een 'ruis', een elektrische werkzaamheid die wordt veroorzaakt doordat de geest overdag nu eenmaal met de hersenen is verbonden (en 's nachts door middel van het levenskoord)
- en er is sprake van een duidelijke, gerichte werkzaamheid, een golf van elektrische activiteit die naar bepaalde delen van de hersenen wordt gestuurd, als de geest in zichzelf een keuze maakt en die vervolgens op de hersenschors afdrukt.
Klik hier voor een boekbespreking van het boek van prof. dr. Palmyre Oomen - Vrije wil - een hersenkronkel?
terug naar de vragenlijst
^