Artikel over het voordeel van eenvoudig taalgebruik
Eenvoudig taalgebruik het beste
"Met eenvoudigere juridische taal was de kredietcrisis er nooit gekomen", Alexandra De Laet; Taalschrift 11-05-2010. Samenvatting van dit artikel uit Taalschrift
"Opdat gedaagde hiervan niet onwetend zou zijn heb ik haar gelaten zijnde en sprekende als voorzegd, kopie van onderhavig exploot, afgegeven onder gesloten omslag, gelijkvormig de wet, zo nodig." Begrijpt u ook geen snars van deze zin? Toch komt hij letterlijk uit een officiële brief aan een gewone burger zoals u en ik. Nog altijd lijkt onbegrijpelijke juridische taal normaal, maar de kredietcrisis zou nooit zou hebben plaatsgevonden als financiële overeenkomsten in normale, begrijpelijke, taal waren opgesteld. Waar wachten we op?
Waarom blijven juristen tot op de dag van vandaag ingewikkelde juridische taal gebruiken? Advocaat Paul Quirynen, expert juridische taal Karen Deschamps en Wessel Visser, auteur van De Grondwet in eenvoudig Nederlands, weten het wel: dat komt door gewoonte, onzekerheid, status, sociale druk en de heersende cultuur in onze maatschappij waarin het goed staat om dure woorden te gebruiken.
Paul Quirynen: "In hogere rechtbanken zien veel rechters niet eens de mensen waarover het gaat. Het juridisch taalgebruik daar is soms pijnlijk ingewikkeld."
Vlaamse vrederechters en Nederlandse kantonrechters spreken meer mensentaal
Of het nu een brief is van een deurwaarder, een vonnis van een rechtbank of de voorwaarden van een verzekeringscontract: een juridische tekst heeft bijna altijd een grote impact op het leven van de betrokkenen. Daarom is het extra jammer als ze niet begrijpen wat de tekst inhoudt. "Het is duidelijk dat mensen begrepen moeten worden en moeten begrijpen wat er gezegd wordt", zegt Paul Quirynen. De Vlaamse advocaat zit al 34 jaar in het vak en is onder meer bekend als raadsman van een van de ouders op het proces van de Belgische kindermoordenaar Marc Dutroux.
"Vrederechters (in Nederland: kantonrechters, rechters van de laagste burgerlijke rechtbank) gebruiken doorgaans eenvoudigere taal", weet hij. "Ze verstaan de kunst om verschillende lagen van de bevolking op verschillende manieren aan te spreken. Dat is essentieel. Vrederechters staan ook dichter bij de mensen. Al is dat deels noodgedwongen, omdat bij lagere rechtbanken vaak geen advocaat aanwezig is. Bij hogere rechtbanken zien veel rechters daarentegen niet eens de mensen waarover het gaat. Het juridisch taalgebruik daar is soms pijnlijk ingewikkeld."
Karen Descamps: "Studenten stribbelen nogal eens tegen, omdat ze die archaïsche woorden 'zo mooi' vinden." "De advocaat zal het wel uitleggen"
Zijn woorden als 'derhalve' of 'nopens' u ook een doorn in het oog? Dan is Karen Deschamps het roerend met u eens. Zij is verbonden aan het Centrum voor Nederlandse Rechtstaal aan de Katholieke Universiteit Leuven. Ze geeft er het vak 'Juridisch schrijven', dat alle rechtenstudenten moeten volgen. Het archaïsche woordgebruik lust ze rauw.
Deschamps: "Woorden als 'derhalve' of 'nopens' komen voortdurend voor in juridische teksten. Toch is er geen enkele reden om die te gebruiken. Je kunt die woorden heel makkelijk vervangen door hedendaagse synoniemen." Dat probeert zij de studenten dan ook bij te brengen. "Ze stribbelen echter nogal eens tegen, omdat ze die woorden 'zo mooi' vinden."
Het taalgebruik is natuurlijk ook gebonden aan prestige en status. Ze voelen zich een echte jurist als ze zulke woorden gebruiken. Voor hen is het een manier om te tonen dat ze tot die groep behoren. Na verloop van tijd zijn ze zo van de gebruiken doordrongen dat ze niet meer opmerken dat er soms zo raar geschreven wordt."
"Het gaat om een grondhouding van superioriteit", knikt Paul Quirynen. "Voor veel juristen is zich verstaanbaar maken geen prioriteit. Het ontbreekt hen wel eens aan respect voor de kleine man. Soms is het ook gemakzucht. Magistraten gaan ervan uit dat de advocaat het wel zal uitleggen. In strafzaken is dat bijna verbijsterend. Zelfs de essentie - namelijk hoeveel of welke straf iemand krijgt - is niet altijd duidelijk."
Hoe moeilijker de woorden, hoe onzekerder de jurist?
"Als je het niet eenvoudig kunt uitleggen, snap je het zelf niet", zei niemand minder dan Albert Einstein.
Het klinkt Wessel Visser als muziek in de oren. Hij stichtte het Bureau Taal in het Nederlandse Beusichem en schreef De Grondwet in eenvoudig Nederlands. "Met moeilijke taal creëren schrijvers status voor zichzelf en afstand tussen zichzelf en de lezer," stelt hij. "Dat zie je eveneens bij juristen. Bovendien vrezen veel mensen status te verliezen door eenvoudige, begrijpelijke teksten te schrijven, terwijl dat in de praktijk niet zo is. Uit een Duits onderzoek waarin lezers verschillende teksten kregen voorgeschoteld, blijkt dat ze de auteur van de eenvoudigste tekst aanwijzen als de intelligentste. Snap je nu dat Einstein gelijk heeft?"
Wie ingewikkelde juridische teksten schrijft, doet dat volgens Visser vaak ook uit onzekerheid. "Juristen hechten er belang aan dat hun tekst zo dicht mogelijk aanleunt bij de wetteksten", legt hij uit. "Als je de wet goed beheerst, kun je daarvan afstappen. Maar een jurist die ze niet zo goed in de vingers heeft, blijft ook al uit onzekerheid graag in de buurt van de wet."
"Eenvoudiger taalgebruik is helemaal niet minder sluitend."
Paul Quirynen: "Voor veel juristen is zich verstaanbaar maken geen prioriteit." Niet alleen de zinsbouw en de formuleringen zijn ingewikkeld, ook het woordgebruik stelt problemen. Zo wijst Quirynen erop dat je niet om sommige gespecialiseerde termen heen kunt, al kun je die wel kaderen. Deschamps benadrukt wel dat vaktermen slechts een klein onderdeel uitmaken van het hele juridische taalgebruik. "Je kunt dus makkelijk een tekst vereenvoudigen zonder zijn juridische waarde aan te tasten", argumenteert ze.
Visser gaat nog een stap verder. Volgens hem is een eenvoudigere juridische tekst zelfs correcter. "Eenvoudiger taalgebruik is juridisch niet minder sluitend; integendeel", stelt hij. "Wanneer je eenvoudiger taalgebruik hanteert, worden de dingen nauwkeuriger en preciezer omschreven. Zo'n tekst zal dus ook juridisch correcter zijn dan de oorspronkelijke versie die op een hoger - en abstracter - taalniveau geschreven is."
Zowel Deschamps als Quirynen benadrukken dat begrijpelijk taalgebruik van belang is voor de burger die met justitie te maken krijgt. "Hij krijgt misschien een gevangenisstraf," zegt Deschamps. "Maar als burger kun je niet kiezen welke rechter je in de rechtszaal treft. Rechters krijgen namelijk altijd rechtzaken toegewezen. Of hun taal begrijpelijk is, speelt bij die toewijzingen geen enkele rol. Er is voor rechters daarom geen noodzaak om eenvoudige taal te gebruiken. Commerciële bedrijven zien wel het belang van begrijpelijk taalgebruik in en zullen daarom, bijvoorbeeld uit vrees klanten te verliezen, hun contracten wel begrijpelijker maken."
Visser zegt verder dat iedereen de voorkeur geeft aan eenvoudig taalgebruik, ook hoogopgeleiden. "Want een eenvoudige tekst kun je sneller en efficiënter lezen", verklaart hij. "Het is gewoon handiger als je in een oogopslag ziet waarover het gaat en wat er van je wordt verwacht."
terug naar de Leenwoordenlijst
^