Zonne-observatorium in Tiel uit de Late Steentijd


Archeologen ontdekken 4000 jaar oud heiligdom met zonne-observatorium in Tiel (Betuwe)
Bron: video youtu.be/qp65_fIDQaY - RAAP Erfgoed

Heiligdom
Ten Oosten van Tiel is niet ver van de Linge (Medel) een voor Nederlandse verhoudingen groot heiligdom ontdekt dat 4000 jaar oud is en in het teken stond van de zon, net als het Engelse Stonehenge. Het heiligdom bestond uit meerdere aarden heuvels. De grootste heuvel (20 m breed) diende ook als een zonnekalender met houten palen en als begraafplaats met een rituele toegangsweg. Mensen kwamen hier samen voor offers, begrafenissen, feesten en rituelen. Het heiligdom is 800 jaar in gebruik geweest.

Het heiligdom was in totaal vier voetbalvelden groot. Mensen bouwden het aan het einde van de steentijd en het begin van de bronstijd, 4000 jaar geleden. De belangrijkste elementen op het terrein zijn drie grafheuvels van aarde waarin mensen begraven waren.
Het heiligdom moet een belangrijke plek zijn geweest waar mensen bijzondere dagen in het jaar bijhielden, rituelen uitvoerden en hun doden begroeven. Rijen met palen stonden langs paden die gebruikt werden voor optochten. Naast het heiligdom lagen houten boerderijen.

Zonnekalender, voorouders en offers
De grootste heuvel werd ook gebruikt als zonne-observatorium. Dat werkte als volgt; een persoon, een priester of priesteres, stond op de heuvel, die van boven plat was en waarop waarschijnlijk een grote paal stond. Vanaf het vaste punt van de paal bekeek de priester dan de stand van de zon aan de hand van palen, die als markering rond de heuvel stonden. Die hielpen de priester het juiste moment in het jaar te bepalen. Zo hadden de mensen een kalender voor seizoenen en oogstdagen.
Rond de heuvel lag ook een ondiepe greppel met verschillende doorgangen. Op bepaalde dagen scheen de zon recht over die doorgangen op de heuvel, net als in Stonehenge, waar de zon op belangrijke dagen tussen de stenen door schijnt. De belangrijkste dagen, ook in Tiel, waren 21 juni, de zomerzonnewende (langste dag) en 21 december, de winterzonnewende (kortste dag).
Niet alleen voor de levenden waren dit belangrijke momenten. De zon bescheen dan ook de doden in de heuvel, de voorouders, letterlijk op de kortste en langste dag van het jaar. Op de plekken waar de zon recht over de doorgangen scheen, vonden archeologen ook offers. Skeletten van dieren, maar ook schedels van mensen en waardevolle voorwerpen [grafgiften] zoals een bronzen speerpunt en een glazen kraal.

Kraal uit omgeving Irak
Op het terrein begroeven de mensen hun doden ook buiten de heuvels. Archeologen vonden de resten van meer dan 80 mensen, sommigen begraven, anderen gecremeerd. Deze overledenen moeten, als voorouders, een belangrijke rol in de rituelen hebben gespeeld.
Bij een van de graven lag een glazen kraal uit Mesopotamië (nu o.a. Irak). Het is de oudste glazen kraal die ooit in Nederland is gevonden. Het laat zien dat de bewoners van dit gebied 4000 jaar terug al contact hadden met mensen bijna 5000 kilometer verder weg. De kraal bewijst dat mensen spullen tot ver buiten ons gebied uitwisselden. Net als het idee van de zonnekalender; ook die kennis moet zijn gedeeld.

Meer dan een miljoen voorwerpen opgegraven
De vondst van een heiligdom uit het begin van de bronstijd, 4000 jaar geleden, is voor Nederland uniek. De opgravingen vonden plaats in 2017 op Medel, nu een industrieterrein in de Betuwse gemeente Tiel. Het is een van de grootste archeologische vindplaatsen in Nederland ooit. Na jaren onderzoek deden de archeologen deze bijzondere ontdekking.
De opgraving is ook bijzonder omdat die zo omvangrijk was. Zelden krijgen archeologen de kans zo veel terrein om grafheuvels heen op te graven. Door de hoeveelheid vondsten - meer dan 1 miljoen - ging er veel tijd overheen voordat de archeologen een goed beeld konden vormen over het verleden. Zo ontstond een uniek beeld van de mensen en hun gebruiken in de bronstijd in Nederland.

Levensbeschouwing in de Steentijd
Met de omvangrijke en bijzondere vondst is er een rijke en complexe cultuur ontdekt. Zo werden er denkbeelden gedeeld met culturen van ver buiten de huidige Betuwe. Daarnaast werd er bij de bouw en het gebruik van de zonnekalender astronomische kennis ingezet om de dagen en jaargetijden bij te houden. Ook de kraal uit Mesopotamië toont aan dat men een wereldbeschouwing had die verder ging dan de eigen gemeenschap. Waar er eerder werd gedacht dat er in het huidige Nederland in de bronstijd met maar weinig diepgang werd geleefd, bewijst deze vondst op bijzondere wijze het tegendeel.

Toevoeging 1. Begrafenisrituelen en grafgiften, die vaak zeer kostbaar waren, wijzen op gedachten aan een voortleven na dit bestaan in een ander bestaan, waar men die giften zou kunnen gebruiken. Van vergane stoffelijke overschotten werden na verloop van tijd de schedels weer opgegraven en op een bijzondere plaats gezet, als aandenken aan de overledene en als bevestiging van de gedachte, dat diens geest nog steeds in de omgeving aanwezig is.
Een zonne-observatorium is een plaats die met de kosmos is verbonden. Door die plaats ook als begraafplaats te gebruiken, werden ook de overledenen met die kosmos verbonden en daarmee met een wereld buiten die van de aarde: in gedachten de geestelijke wereld.
Om die reden wordt er ook gesproken van een 'overlijden', letterlijk: 'overgeleid worden'. In deze stoffelijke wereld werd dat gedaan door middel van begrafenisrituelen door de achtergeblevenen, in de geestelijke wereld waren het de geesten van de voorouders die hielpen bij de overgang naar de geestelijke wereld.

Toevoeging 2. Over de familienaam 'van Leeuwen'. Rond de Gelderse plaats Leeuwen woonden in de vroege Middeleeuwen al personen met de achternaam Van Leeuwen (en spellingsvarianten, zoals Lewe).
De plaatsnaam Leeuwen wordt verklaard uit [Oud-Nederfrankisch] hlaiw: '(graf)heuvel'.
[de 'g' en de 'h' hangen etymologisch met elkaar samen]
Als familienaam van joodse burgers verwijst Van Leeuwen [of Lewe] naar de naam Levie.
Bron: Nederlandse Familienamenbank: CBG Familienamen, Meertens Instituut, Amsterdam

terug naar de viereenheid

terug naar het overlijden

terug naar het weblog






^