Asherah - Did God had a Wife?
Bible's Buried Secrets 1
BBC 2, 22 maart 2011
Francesca Stavrakopoulou
Senior lecturer in Hebrew bible studies, University of Exeter
Inhoud
El, het hoofd van de goden
Het oude polytheïsme
Opgravingen leiden naar Asjerah
Geschiedvervalsing
Polytheïsme nu verhuld aanwezig
Verbroken evenwicht
Inleiding
Francesca Stavrakopoulou onderzoekt het Oude Testament van vóór de Babylonische ballingschap. Volgens het huidige OT gaat het monotheïsme terug op Vader Abraham, ± 1900 jaar v.Chr. en op het Verbond dat Abraham met God sloot.
Volgens de bijbel had Abraham al het geloof in één God, El Shadai, de Almachtige, toen hij naar Kanaän ging. Zijn nageslacht nam dat geloof over, maar zij kwamen door hongersnood gedreven in Egypte terecht. Mozes leidde hen door de Sinaï heen daaruit weer weg, waarna Jozua tenslotte het Israëlische volk Kanaän binnenleidde en dat land voor het volk veroverde. Daar zouden de Israëlieten hun monotheïstische geloof hebben moeten verdedigen tegenover de polytheïstische Kanaänieten.
Afgaande op archeologische vondsten en tekstonderzoek gaat Stavrakopoulou er echter van uit dat het Israëlische volk tot aan de Babylonische ballingschap net zo polytheïstisch was als de Kanaänieten en dat pas ná de terugkeer uit de ballingschap het monotheïsme door koning Josia onder dwang werd ingevoerd.
De Kanaänieten aanbaden Baäl en in het OT wordt het joodse volk er voortdurend aan herinnerd niet in Baäl, maar in Jahweh te geloven. Baäl was een oorlogs- en stormgod, die ook voor regen zorgde, iets wat de Kanaänieten hard nodig hadden voor hun oogst, vanwege de droge streken waar zij woonden.
terug naar de Inhoud
El, het hoofd van de goden
Zij aanbaden ook een oppergod, El, die met zijn opgeheven rechterhand de orde in de kosmos handhaafde. Hij is de vader van de andere goden en staat aan de top van de hemelse hiërarchie. Maar deze El is óók de god van het oude joodse volk van vóór de ballingsschap! Bijvoorbeeld, nadat Jakob zijn droom over de engelen had gekregen, die zich langs een hemelladder op en neer bewogen, noemde hij die plaats Bet El, Huis van God.
Andere namen voor God waren Jahweh, El Shadai (Almachtige) en Adonai (Heer). Maar de naam El bleef in gebruik tot op de dag van vandaag, de naam van de Kanaänietische oppergod... bijvoorbeeld in de naam Isra-ël.
In de Hebreeuwse tekst van de bijbel staat dat El zich tot Mozes wendde met de opdracht het volk uit Egypte weg te leiden en toen Mozes aan God vroeg welke naam hij moest zeggen, dat El toen de naam Jahweh gebruikte: 'Ik ben'.
Exodus 6:2-9 Ik openbaarde mijzelf aan Abraham, Isaäk en Jakob als El van de wildernis, maar aan hen was ik niet bekend door mijn naam, Jahweh.
De Kanaänietische god El was het hoofd van een groep goden. Iedere god was verantwoordelijk voor zijn of haar gebied. Maar ook het oude joodse volk kende zo'n groep van meerdere goden. Door de teksten in het oude testament te analyseren, blijkt, dat zij meerdere goden aanbaden.
Gen. 1:26 Laat ons mensen maken naar ons beeld en gelijkenis...
Exodus 15:11 Wie is als u, Jahweh, tussen de goden.
1 Koningen 22:19 Micha zei: 'Luister naar wat de Heer te zeggen heeft. Ik zag de Heer op zijn troon zitten, en aan weerszijden van hem stonden alle hemelse machten opgesteld.
Psalm 82:1 God nam zijn plaats in de raad in, temidden van de goden nam hij besluiten.
Job 1:6 Op een dag kwamen de hemelbewoners hun opwachting maken bij de Heer, ...
Steeds wordt hier het beeld geschetst dat de Heer met anderen overlegt.
terug naar de Inhoud
Het oude polytheïsme
In het begin was de godsdienst van de Israëlieten polytheïstisch, zoals dat ook bij de Kanaänieten het geval was.
Prof. Dr. Herbert Niehr, University of Tübingen. "Er zijn veel aanwijzingen te vinden dat de oude Israëlieten polytheïstisch waren. Jahweh heeft verschillende goden die hem helpen bij het uitvoeren van zijn besluiten. De oude Israëlieten waren net zo polytheïstisch als alle volkeren om hen heen."
Rabbi Ken Spiro, hoofd van een Rabbi-opleiding in Jeruzalem, bevestigt deze zienswijze.
Door tekstanalyse wordt duidelijk dat ook de God van de Israëlieten een vrouwelijke wederhelft had: de godin Asjerah. Er zijn nog 14 plaatsen aan te wijzen waar naar haar wordt verwezen.
Waarom zijn er pogingen gedaan haar uit de bijbel te verwijderen?
terug naar de Inhoud
Opgravingen leiden naar Asjerah
In het Louvre in Parijs zijn veel voorwerpen van Asjerah verzameld, die bij archeologische opgravingen in Israël en in Ugarit, Syrië, zijn gevonden. Zij was de vrouw van de oppergod El. Zij vertegenwoordigde vruchtbaarheid en geboorte van nieuw leven. Zij is steeds met de levensboom verbonden, een zinnebeeld van vruchtbaarheid, hernieuwing van leven en bescherming van dat leven. Het openbare leven in het oude Israël speelde zich af in de schaduw van vijgenbomen.
Asjerah stond ook bekend als de boodschapster van El, die de band met de andere goden onderhield.
Bij opgravingen in Israël worden haar beeldjes, uit de tijd tot de 6e eeuw v.Chr. vaak teruggevonden. Prof. Judith Hadley, Villanova University, bevestigt dat deze beeldjes Asjerah weergeven. "Zij worden als Asjerah gekenmerkt doordat zij haar volle borsten aanbiedt om te drinken; dit is een betekenisvol gebaar, want in die oude tijden was het in leven houden van pas geboren kinderen volkomen afhankelijk van borstvoeding. Moeders riepen daarom Asjerah aan om de borstvoeding op gang te brengen en in gang te houden."
Dat betekent dat er naast de mannelijke El of Jahweh in het oude Israël een even belangrijke plaats was ingeruimd voor zijn vrouwelijke wederhelft, Asjerah.
In 1968 werd een archeologisch voorwerp gevonden in Noord-Israël. Het komt uit de 10e eeuw v.Chr. en bevindt zich in het Israel Museum.
Het is een voetstuk, waarop offers werden gebracht. Het is opgebouwd uit drie delen. Het onderste deel laat een naakte vrouw zien, met de nadruk op haar borsten en met een haardracht die met die van Asjerah overeenkomt. Zij wordt door twee leeuwen geflankeerd.
Het is een voetstuk, waarop offers werden gebracht. Het is opgebouwd uit drie delen. Het onderste deel laat een naakte vrouw zien, met de nadruk op haar borsten en met een haardracht die met die van Asjerah overeenkomt. Zij wordt door twee leeuwen geflankeerd.
In het bovenste deel zijn weer beide leeuwen zichtbaar, maar nu hebben zij tussen zich in een afbeelding van de levensboom, waarvan de blaadjes door twee geiten worden gegeten. Een duidelijke aanwijzing dat Asjerah ook door de levensboom werd uitgebeeld.
Dit zinnebeeld van Asjerah is gestileerd bekend als de menorah. God zelf gaf Mozes de opdracht deze kandelaar te maken voor het allerheiligste in de tempel (Ex. 25:31-40).
Dit zinnebeeld van Asjerah is gestileerd bekend als de menorah. God zelf gaf Mozes de opdracht deze kandelaar te maken voor het allerheiligste in de tempel (Ex. 25:31-40).
Dit stuk werd weliswaar in Israël gevonden, maar werd ze ook door het joodse volk aanbeden? Bij afgodsbeelden van de Kanaänieten was duidelijk te zien dat Asjerah bij El hoorde en het is ook op kleitabletten teruggevonden. Maar hoorde Asjerah ook in het joodse volk bij Jahweh?
In 1975 vond een groep Israëlische archeologen een rustplaats voor reizigers in de Sinaï woestijn. Dr. Ze'ev Meshel, Tel Aviv University was de leider van de opgraving. Zij vonden veel potscherven uit de 8e eeuw v.Chr. met opschriften. Op een van de scherven staat in oud Hebreeuws duidelijk: 'Jahweh en zijn Asjerah'. De scherven zijn gedocumenteerd en gefotografeerd.
Dit is een aanwijzing dat in de 8e eeuw v.Chr. Israëlieten Asjerah met Jahweh verbonden. Deze op polytheïsme wijzende bevindingen worden nu door wetenschappers algemeen aanvaard. Voor de meeste gelovigen is dit echter onvoorstelbaar en onaanvaardbaar.
Prof. Rev. Walter Moberly, University of Durham: "Het goddelijke overstijgt het geslachtelijke in menselijke zin, maar móet beide geslachten omvatten."
Prof. Dr. Herbert Niehr: "De god van Abraham was niet uniek, maar kwam overeen met de opvattingen uit die tijd én God had een vrouw. Afgaande op archeologische vondsten en tekstanalyse moeten we vaststellen, dat het beeld dat in de bijbel wordt geschetst van twee verschillende, vijandige culturen, een Israëlitische en een Kanaänitische, onjuist is. Vóór de Babylonische ballingschap kwamen hun godsdiensten met elkaar overeen."
terug naar de Inhoud
Geschiedvervalsing
Het lijkt erop dat de geschiedenis van het joodse geloof is herschreven. Waarom gebeurde dit?
Dit hangt samen met de verovering van Jeruzalem door Babylon. In de 6e eeuw v.Chr. wordt Jeruzalem veroverd en vernederd, en worden de joden naar Babylon afgevoerd. Het lijkt erop alsof God hen heeft verlaten.
In die tijd begint het monotheïsme het oude polytheïsme te verdringen. De verovering door Babylon werd gezien als een straf van God vanwege het polytheïsme in het geloof van het volk.
Abraham's god El en zijn raad van goden werden nu uit de tekst verwijderd, evenals Gods vrouw Asjerah, die door de heilige levensboom werd verzinnebeeld. Haar eigenschappen werden op Jahweh overgebracht. Men trachtte het polytheïstische verleden uit te wissen.
Herbert Niehr: "Men veranderde de teksten zo dat het leek alsof er één joodse cultuur was aan de ene kant en alle andere, polytheïstische culturen aan de andere kant. Het was een poging om het joodse volk een nieuwe, eigen identiteit te geven. In Griekenland gebeurde later iets dergelijks, waarbij er een onderscheid werd gemaakt tussen de ontwikkelde Grieken aan de ene en de achterlijke barbaren aan de andere kant.
Het monotheïsme werd aangegrepen om een onderscheid te maken tussen het joodse volk en de andere, nog polytheïstische volkeren om hen heen.
Tot aan het begin van de Babylonische ballingschap in 586 v.Chr. was de joodse godsdienst polytheïstisch, maar daarna veranderde dat en werd het monotheïsme doorgevoerd."
terug naar de Inhoud
Polytheïsme nu verhuld aanwezig
De teksten in de Tenach werden aangepast in een poging het polytheïstische verleden uit te wissen. Maar Abraham en zijn nageslacht bezaten niet de unieke godsdienst zoals dat nu in het OT wordt voorgesteld. De werkelijkheid is dat het joodse geloof van toentertijd polytheïstisch was en dat Jahweh een vrouw had, Asjerah. Archeologische vondsten en tekstanalyse ondermijnen het huidige, monotheïstische beeld van God.
Polytheïstische opvattingen zijn weliswaar verdrongen, maar wel terug te vinden. De Kanaänitische god Baäl werd omgevormd tot de Satan. De goden die El omringden werden de hedendaagse aartsengelen. Maar het pijnlijkste verlies is dat van Asjerah, Gods echtgenote. Door het monotheïsme werd de godsdienst mannelijk en vrouwelijkheid verdween.
Maar op verhulde wijze overleefden toch vrouwelijke kenmerken. Asjerahs zinnebeeld is blijven bestaan in de vorm van de heilige levensboom: de menorah, een belangrijk onderdeel in het ritueel van het hedendaagse jodendom.
En in het christendom leeft Asjerah voort in de vorm van de hemelse moeder Gods... Maria!
Herbert Niehr: "We hebben de Maagd, de heiligen, enzovoort, het is onmogelijk om dat allemaal te ontkennen. Een zuiver monotheïsme is in feite niet mogelijk."
Velen zien in de Heilige geest de vrouwelijke kenmerken van God.
De aanwezigheid van polytheïstische kenmerken in de hedendaagse godsdienst laten zien, dat het onmogelijk is dat volledig te verwijderen.
terug naar de Inhoud
Verbroken evenwicht
Het monotheïsme hield echter een ingrijpende verstoring van een evenwicht in zich: God wordt nu uitsluitend als mannelijk gedacht en dat betekent... een man te zijn is als God te zijn!
Het verlies van God als vrouw heeft verschrikkelijke gevolgen gehad voor de geschiedenis van de mensheid, in het bijzonder voor vrouwen! Dat is de pijnlijke waarheid van deze geschiedenis!
Dr. Francesca Stavrakopoulou has a BA, MA, P.hd and DPhil from University of Oxford. She is a professor of Hebrew Bible and Ancient Religion at Exeter University as well as being Head of Theology and Religion. She is also the author of several books.
terug naar God als man en vrouw
terug naar het weblog
^