Gregori Gurdjieff en zijn vorm van het Enneagram


Uittreksel uit het boek van
Alexander Roob - Alchemie en mystiek
Het hermetische museum
Taschen/Librero 2003; ISBN 3822815160
Vertaling: Wil Boesten

George Ivanovitsj Gurdjieff
"De oude filosofen namen aan dat de wereld uit een volmaakte harmonie bestond, namelijk dat de afstand van de Aarde tot de sterrenhemel een volmaakte octaaf was." (A. Kircher, Musurgia universalis). De zeven stappen van een octaaf golden als wereldbindend omdat zeven de goddelijke Drie-eenheid verbindt met de vier elementen.
De Kaukasische filosoof en dansleraar G. Gurdjieff baseerde zijn in 1922 in Fontainebleau opgerichte 'Instituut voor de harmonische vorming van mensen' op die wet van de octaaf.
"In elke ontwikkelingslijn liggen twee punten besloten waar de beweging zonder hulp van buitenaf niet verder kan. Op twee plaatsen is een extra schok door een kracht van buiten noodzakelijk. Alles heeft op die plekken een impuls nodig, anders kan het niet verder bewegen. Die wet van zeven vinden we overal - in de scheikunde, de natuurkunde enzovoort. Het beste voorbeeld voor de wet is de opbouw van een toonladder. Laten we een octaaf nemen om bovenstaande te verduidelijken." (Gurdjieffs Gespräche, Basel, 1982)

Het enneagram van Gurdjieff (blz. 655)
De door het soefisme beïnvloede leer van de Kaukasiër G.I. Gurdjieff (1873-1949) was erop gericht het illusoire zelfbeeld van de mens te vernietigen en hem te zien als een door mechanische reflexen gestuurd machinewezen.
Gurdjieff onderscheidde vier centra in de mens, het bewegings, denk- en gevoelscentrum en het vormgevende apparaat. Die vier moesten worden gezien als een hiërarchisch span van passagier, wagen, koetsier en paard dat op de juiste manier moest worden georganiseerd. Op het programmaontwerp voor zijn instituut dat hij in 1922 in Fontainebleau oprichtte, zijn de vier als dierwezen in een enneagram weergegeven.

Gurdjieff: "Het enneagram is blijvende beweging (...) Het begrip van dit symbool en de vaardigheid het te gebruiken, geeft de mens zeer veel macht. Het is het perpetuum mobile en tevens de steen der wijzen van de alchemisten." Om het te begrijpen, "moet men het zich (...) in beweging voorstellen." (P.D. Ouspensky, Auf der Suche nach dem Wunderbaren, uitgave Bern, 1988)

Het enneagram wordt gevormd door het in elkaar grijpen van de twee 'heilige, kosmische basiswetten', de triamasikamno (drie-eenheid) en het heptaparaparschinoch (zevental). Het eerste bestaat uit de krachten SurpOrtheor (instemming; Vader), SurpSkiros (ontkenning: Zoon) en SurpAthanatos (verzoening: Heilige Geest).

Het enneagram toont de twee plekken in de octaaf (3 en 6) waar van buiten impulsen bij moeten komen, opdat de richting van de beweging niet in haar tegendeel omslaat. Om de actieve wil van de mens uit de mechanische associaties van alledag te bevrijden, bestudeerde Gurdjieff het diagram met zijn leerlingen ook als choreografische figuur, door onder de afzonderlijke plekken bijzondere bewegingen te rangschikken.

Gurdjieff: "Elk geheel, elke kosmos, elk organisme, elke plant is een enneagram (...) Maar niet elk enneagram heeft een innerlijke driehoek. De innerlijke driehoek wijst op de aanwezigheid van hogere elementen volgens de tabel van de 'waterstoffen' in een bepaald organisme."
"Alles kan in een bepaald enneagram worden samengevat en gevonden. Een mens die alleen in de woestijn is, kan een enneagram in het zand tekenen en er de eeuwige wetten van het heelal uit aflezen (...)." (P.D. Ouspensky, Auf der Suche nach dem Wunderbaren, uitgave Bern, 1988)

Pythagoras' getallenleer is de bron
- Uit onderzoek van zijn leerling J.G. Bennett bleek dat Gurdjieff het enneagram omstreeks 1900 leerde kennen als dansfiguur bij de Naqshbandiderwisjen in Uzbekistan. Hun onderwijsmethoden en toonzettingen vertoonden opvallende overeenkomsten met Gurdjieffs eigen methoden.
[Deze derwisjen waren mohammedaanse soefi's, een mystieke moslimbeweging, ontstaan in de 7e eeuw. Door snel rond te draaien, trachtten zij een bepaalde extase te bereiken en zo tot God te komen. (Freek)]
- De Naqshbandi zouden teruggaan op overleveringen van de rond 950 gestichte geheime bond van de 'loutere broeders van Basra'. Die ontwikkelden een invloedrijk universeel systeem waarin Griekse, Perzische, Chinese en Indiase inzichten onder aanvoering van een pseudopythagoreïsche getalsmystiek werden versmolten.
- Ze onderwezen dat aan alle werelden en natuurverschijnselen het getal negen structurerend ten grondslag ligt [maar dit is de opvatting van Pythagoras uit de 6e eeuw v.Chr.].

Hun encyclopedische geschriften die behoren tot "de voor de geschiedenis van de alchemie belangrijkste werken die zijn overgebleven uit de vroeg-Arabische periode" (E.O. von Lippmann, Entstehung und Ausbreitung der Alchemie, Berlijn, 1919-1954), drongen rond het jaar 1000 in Spanje door. Mogelijk leerde Raimundus Lullus ze daar in de 13e eeuw kennen en baseerde hij er zijn op het getal negen gefundeerde Ars generalis op (vgl. blz. 286 e.v.).
Raimundus Lullus, Ars brevis, Parijs, 1578

Boven het wereldlijke perpetuum mobile van de zodiak en de planeten verheft zich in de bovenhemelse sfeer het enneagram uit Lullus' tweede combinatiefiguur. Hier vertegenwoordigt het de 3 x 3 hemelse hiërarchieën. Volgens de pseudo-Dionysius Areopagita betekent de laagste rang van engelen de 'reinigende orde', de middelste 'de verlichtende orde' en de hoogste de 'volmakende orde'.
Zoals God "over de 3 x 3 gedeelde orde van engelen als het ware tot ons is neergedaald, zo moeten we op dezelfde manier als op de jacobsladder opstijgen tot God (...)". (Athanasius Kircher, Musurgia Universalis; A. Kircher, Arithmologia, Rome, 1665)

Tot Gurdjieffs bekendste leerlingen en aanhangers behoren de Russische mysticus P.D. Ouspensky, die met zijn geschriften over de vierde dimensie de suprematistische schilderkunst beïnvloedde, de theaterregisseur Peter Brook, de architect Frank Lloyd Wright en de componist Hartmann, die ook samenwerkte met Kandinsky.

[De werken van de Griekse filosofen dreigden aan het einde van het Romeinse Rijk in de vergetelheid te geraken. Zij werden echter ook door Arabische geleerden bestudeerd tijdens de bloeitijd van de Islam in de Middeleeuwen. Daarna zijn zij - dank zij hen - ook door Europese geleerden weer bestudeerd ... en veel later was een van hen Gurdjieff.]

terug naar de persoonlijkheidskenmerken

terug naar Numerologie, enneagram, geestkunde in Vragen en antwoorden






^