David Flusser - De woorden van Jezus
Vraaggesprek met David Flusser, hoogleraar Vergelijkende Godsdienstwetenschappen aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, door Dr. Roy Blizzard.
Uitgeschreven en vertaalde tekst van de video: https://youtu.be/QcwCs0IIUh0
Opgenomen bij prof. Flusser thuis in Jeruzalem, Israël 1984
Vertaling m.b.v. DeepL
Samenvatting
Jezus was een Joodse leraar die als Joodse leider zijn moedertaal sprak met een kleine groep Joodse leerlingen en andere toehoorders. Zijn leer is alleen goed te begrijpen als we die zien tegen de Joodse achtergrond van waaruit hij sprak, een achtergrond die door de Tenach wordt gevormd. Vanuit dit gezichtspunt moeten ook de Evangeliën en de Brieven van Paulus, ook een Jood, worden beoordeeld.
Het is zeer onwaarschijnlijk dat Jezus Grieks of Aramees heeft gesproken. Tekstanalyse laat zien dat het Nieuwe Testament eerst door Joden in het Hebreeuws werd opgeschreven. Er kwam pas een Griekse vertaling toen Jezus' leer in de toenmalige, Grieks sprekende wereld moest worden verspreid. De misvatting dat Jezus Aramees sprak, ontstond toen in de 16e eeuw de Syrische vertaling van het NT in Antwerpen kwam en men er voetstoots vanuit ging dat dit de taal van Jezus moest zijn geweest. Maar pas na de verwoesting van de Tempel werd het Aramees in Israël een belangrijke taal.
Zonder de kennis van het Hebreeuws en het Grieks uit die tijd, is het niet mogelijk de woorden van Jezus juist te vertalen. Ook toen kwam het voor dat de betekenis van sommige woorden veranderde. Zo wordt van Mattheüs 5:3 als moderne vertaling gegeven: "Zalig de armen van geest" terwijl een juistere vertaling is: "Zalig zij die arm zijn en de gave van de Geest hebben."(!)
De Nieuwtestamenticus David Bivin is het met zijn opvatting eens.
Lees ook de weergave van een artikel uit 'Israel Today Magazine' van dezelfde strekking.
Vraaggesprek met Flusser
RB Prof. Flusser, van de vele boeken die u hebt geschreven, denk ik dat het boek dat u over Jezus hebt geschreven en dat de eenvoudige titel 'Jezus' heeft gekregen, het favoriete boek is. Wat voor beeld hebt u zich over Jezus gevormd na vele jaren van onderzoek naar het leven en de uitspraken van Jezus?
DF Ik denk dat de Joodse filosoof Martin Buber gelijk had toen hij ooit tegen mij zei, dat we de stem van Jezus zelf kunnen horen in de Evangeliën, als we weten 'hoe te luisteren' en hij maakte een beweging met zijn hand achter zijn oor. Als we dus de Evangeliën op die manier lezen, kunnen we zijn stem horen en zijn persoonlijkheid herkennen.
Het is onmogelijk om de persoonlijkheid van Jezus en zijn uitspraken volledig en duidelijk te leren kennen, omdat hij uniek is in de wereld. Maar één ding is duidelijk: dat hij zowel een Joodse leraar als een Joodse leider was, en dat hij een bijzondere band heeft gezien tussen zichzelf en God, en dat hij dacht dat hij als de Verlosser zou terugkeren.
Maar er is ook een verband tussen zijn leer en zijn persoon, want hij is zelf het middelpunt van de boodschap van het Koninkrijk der Hemelen. En dus denk ik dat we, zoals Buber zei, zijn stem intuïtief kunnen horen; maar we kunnen het ook op een veel betere manier doen als we de Evangeliën bestuderen tegen hun Joodse achtergrond, of nog beter als we Jezus zien als lid van het Jodendom van zijn dagen.
Het is niet alleen belangrijk voor het begrip van Jezus' uitspraken en van zijn boodschap, en van de betekenis van zijn persoon, maar het is ook belangrijk om die Joodse bronnen te bestuderen, die niet rechtstreeks een bepaalde uitspraak van Jezus verklaren. Het betekent dat je de persoon van Jezus en zijn leer moet zien binnen het Jodendom van zijn tijd en als onderdeel van dat Jodendom, en soms gebeurt het zelfs dat we met behulp van Jezus' woorden het Jodendom van zijn tijd beter kunnen leren begrijpen. Er is hier sprake van een wisselwerking.
RB Dit vind ik belangwekkend: u blijft de term 'Jodendom' gebruiken en ik weet dat u een van de belangrijkste geleerden ter wereld bent voor wat betreft het Nieuwe Testament en u hebt een uitgebreide kennis voor wat betreft de Griekse tekst van het Nieuwe Testament, en toch gebruikt u de term 'Jodendom'; en als ik aan het Jodendom denk, denk ik natuurlijk aan de Semitische achtergrond ervan en ik weet dat u ook uitgebreid over de Semitische achtergrond van de Evangeliën hebt geschreven. En dat brengt me ertoe om als Jood aan u de vraag te stellen, welke taal Jezus heeft gesproken.
DF Het is zeer onwaarschijnlijk - we spreken niet over zijn alwetendheid - dat Jezus Grieks heeft gesproken. Ik weet dat er zelfs vandaag de dag nog geleerden zijn die denken dat hij Grieks heeft gesproken. Maar dat is zeer onwaarschijnlijk. Hij kende wel beide talen van het land: namelijk zowel het Aramees als het Hebreeuws. Maar als hij lesgaf, gaf hij duidelijk alleen les in het Hebreeuws. Bijvoorbeeld, het gezegde 'Koninkrijk van de Hemel' bestaat niet in het Aramees en alle gelijkenissen in de rabbijnse literatuur zijn in het Hebreeuws. En voor zover je Aramese woorden in het Nieuwe Testament kunt vinden, zijn ze allemaal, voor zover ik het weet, alleen bij Markus te vinden.
Ik heb mijn persoonlijke twijfels of dit wel door Markus zelf is gedaan, die een Jood van de diaspora was en een soort 'couleur locale' wilde aanbrengen en daar het Aramees voor gebruikte - en zelfs daar wordt het Aramees altijd vertaald. En mijn ervaring is dat het onmogelijk is om sommige woorden van Jezus in het Aramees te vertalen.
De fout van de opvatting van de Aramese achtergrond van het Nieuwe Testament ontstond in de zestiende eeuw, toen voor het eerst de Syrische vertaling van het Nieuwe Testament naar Antwerpen werd gebracht en men toen besloot - en ook heden ten dage zijn er nog zulke lieden - dat dit de oorspronkelijke taal van Jezus was.
Pas later ontdekte een andere geleerde, vierhonderd jaar geleden in Leiden, dat het Syrisch niet hetzelfde is als het Aramees van Eretz Israël of Palestina. Maar ondertussen, als we niet alleen de rabbijnse literatuur bestuderen, maar bijvoorbeeld ook de Dode Zeerollen, dan zien we dat vanaf de tijd van de Makkabeeën de taal van de Joden Hebreeuws was. Ook bij de ontdekking van de zogenaamde Ecclesiasticus (Wijsheid van Jezus ben Sirach), een van de apocriefe bijbelboeken, bleek dat het in het Hebreeuws was geschreven.
We zien dus dat zelfs als Jezus iets in het Aramees van zijn tijd zei toen hij lesgaf, het klaarblijkelijk op hetzelfde moment in het Hebreeuws werd vertaald, want vanaf deze tijd hebben we, met uitzondering van één man die uit Babylonië kwam, voor zover ik weet, echt geen gezegden en geen onderwijs in het Aramees. Pas later werd het Aramees in Israël een belangrijkere taal.
Het is ook interessant om te zien dat Delitzsch, die het Nieuwe Testament zo goed in het Hebreeuws vertaalde met de hulp van een Joodse geleerde, dacht dat de taal van Jezus Hebreeuws was. Maar zijn leerling, de Zweed Gustaf Dalman [Luthers], dacht in zijn boek 'Woorden van Jezus' opnieuw dat het Aramees was, terwijl de meeste van zijn voorbeelden in het Hebreeuws zijn.
Ik weet dus dat het in de ogen van moderne geleerden veel meer aanvaardbaar is om de woorden van Jezus in het Aramees te vertalen, dan het simpele feit te accepteren dat Jezus als zijnde een Jood Hebreeuws heeft gesproken en dat zijn leer in het Hebreeuws was. Het betekent niet dat als hij bijvoorbeeld vis is gaan kopen, dat hij ook niet Aramees heeft gesproken.
Alle Joodse gebeden van zijn tijd, op één uitzondering na (de Kaddisjiesj), zijn allemaal in het Hebreeuws en er zijn ook geen Aramese woorden in de Tamoed te vinden. Let ook op het gezegde dat je in het Hebreeuws moet bidden, omdat de engelen het Aramees niet begrijpen.
Als je de bronnen niet kent, is het vandaag de dag heel gemakkelijk om te zeggen dat het Aramees de taal van Jezus was. Je hebt bijvoorbeeld kerkvaders die hebben gezegd dat Mattheüs zijn Evangelie in het Hebreeuws heeft geschreven: als je het woord Hebreeuws door het Aramees vervangt, dan kun je op dezelfde manier het woord 'Engels' vertalen met het woord 'Nederlands'. Dit zou niemand doen.
Ik begrijp echt niet hoe ze tot dit besluit zijn gekomen.
Zoals ik al zei, in de tijd van de Makkabeën lezen we in een geschrift uit de tweede eeuw vóór Christus dat het niet waar is dat de Joden Syrisch (d.w.z. Aramees) spreken, maar dat ze een andere taal spreken. Dat betekent dat ze in het Hebreeuws spreken en schrijven. Er zijn wel delen in het Aramees in het Oude Testament, maar al deze delen zijn uit de tijd vóór de Makkabeese Opstand en zij kozen daarvoor, want het Aramees was de taal van het Perzische Rijk - maar later werd de Hebreeuwse taal weer ingevoerd en pas veel later, enkele eeuwen na Jezus, kwam het Aramees weer in gebruik. Wat waarschijnlijk het gevolg was van de culturele crisis die het gevolg was van de verwoesting van de Tempel.
RB Ik weet dat er ook in de VS veel bijbelopleidingen en studiebijeenkomsten zijn, waar wordt gesteld dat Jezus eigenlijk Grieks sprak en dat de Evangeliën in het Grieks zijn geschreven, het hele Nieuwe Testament trouwens. Hoe is deze Griekse theorie ontstaan?
DF Deze Griekse theorie... het is onbegrijpelijk dat ze tot op heden bestaat. Ik heb van een Zweedse geleerde gehoord dat ook hij dacht dat Jezus Grieks heeft gesproken. Ik begrijp dit, omdat ik weet dat het voor niet-Joden niet zo gemakkelijk is om de volledige joodsheid van Jezus te aanvaarden. Want dan zou het betekenen dat ze een vreemde (want Hebreeuwse) god hebben aangenomen en niet hun eigen oude heidense goden. Daardoor ontstaat de aandrang Jezus met de Griekse cultuur in verband te brengen. Zo moeten ze op de gedachte zijn gekomen dat de traditie minder Joods was en meer Grieks.
Het is volstrekt onmogelijk om op deze manier te denken, vooral over de eerste drie Evangeliën - de zogenaamde Synoptische Evangeliën. We kunnen min of meer gemakkelijk onderscheiden wat de Hebreeuwse formulering achter de tekst is waar die in het Grieks is geschreven, omdat onze Evangeliën werden geschreven of vertaald uit het Hebreeuws en door vertaalwerk geschikt werden gemaakt voor de Griekse lezers in de Griekse wereld.
Het lijkt me van belang dat als je de Evangeliën bestudeert, je dan vaak kunt bepalen waar een gezegde origineel is en hoe dat in het Grieks is herschreven. En vaak voel je je veel beter thuis in de Hebreeuwse vorm van een uitspraak dan in de later herschreven Griekse vorm. En dit is belangrijk, want - het lijkt mij persoonlijk belangrijk - omdat dit ons de mogelijkheid biedt om goede resultaten te bereiken in de zoektocht naar de historische Jezus.
Heel vaak - en ik durf het te zeggen - heel vaak zie je dat alleen in zo'n uitspraak, zulke vormen van een gezegde waar het meer Grieks is, er meer spanning is tussen Jezus en zijn gemeenschap en de heidenen. Hoe meer je van de Hebreeuwse achtergrond van de Evangeliën afwijkt, hoe verder je je van de Joodse afkomst van de Evangeliën en ook van het jood-zijn van Jezus verwijdert... ik durf te zeggen dat je daarmee Jezus zelf verraadt.
RB U had het over de Griekse theorie en hoe moeilijk het voor u was om te begrijpen hoe iemand dit ooit had kunnen bedenken. En heb ik het goed begrepen dat de Griekse theorie zijn oorsprong had in de Duitse school, die ons zo'n driehonderd jaar geleden een goede bijbelkritiek gaf?
DF Ik ben van mening dat er vandaag de dag een bekende Duitse geleerde is die de Griekse invloed op het oude Jodendom overdrijft om het oude Jodendom meer Grieks te laten lijken, en ze zoeken steun in de archieven van Bar Kochba, van het Joodse pseudo-Messaiah, waar je brieven in het Grieks, het Aramees en het Hebreeuws kunt vinden, en dus denken ze dat ze zo dit vreemde verhaal kunnen bevestigen. Maar wat ik wilde zeggen is dat je, om het Nieuwe Testament en vooral de Evangeliën te begrijpen, het Grieks dat in de tijd van Jezus werd gesproken grondig moet kennen. Want zelfs dat Grieks is niet het klassieke Grieks. Het is een soort eenvoudiger, volks Grieks.
Zowel de Joden in de diaspora als de vroege christenen hebben in die Griekse taal literaire werken geschreven, maar waarin geen enkele andere auteur heeft gesproken, geen enkele normale heidense auteur heeft geschreven. Het toont aan dat het een zeer populair Grieks was.
Ik zal u een voorbeeld geven, u kent het woord 'ballistisch'. Dit woord komt van het Griekse werkwoord 'balloo', dat 'gooien' betekent. Maar in het Hellenistische lagere Grieks betekent het: 'neerzetten'. Als je dus ten onrechte het woord 'balloo' niet als 'neerzetten' vertaalt, dan kun je zelfs de Hebreeuwse achtergrond niet goed begrijpen. En wat betreft het Hebreeuws, dit zal een taak zijn van een zeer uitgebreid onderzoek om te zien... we moeten de ontwikkeling van het Hebreeuws in de tijd van Jezus leren, want je hebt het bijbelse Hebreeuws, het Hebreeuws van de gebeden, je hebt meer oud-Hebreeuws en bijvoorbeeld de hoofdboeken, geschreven in de rabbijnse literatuur zijn - zelfs als ze Hebreeuws zijn - in een later Hebreeuws geschreven dan het Hebreeuws van Jezus.
Ik kan aan een uitspraak van een Joodse rabbijn persoonlijk herkennen of het uit de eerste of tweede eeuw komt of dat het uit de vierde of vijfde eeuw komt. Dus de studie van de Hebreeuwse achtergrond van de Evangeliën helpt ons ook bij de studie van de taal van Jezus' tijd. Het is zelfs mogelijk dat het Hebreeuws dat achter de Evangeliën zit een mengeling of een soort synthese is, tussen het bijbelse Hebreeuws en het hogere Hebreeuws van zijn tijd.
Het betekent dat in het ene geval het rabbijnse Hebreeuws helpt, in andere gevallen de Dode Zeerollen of het bijbelse Hebreeuws. We hebben het hier over een vertaling en uitwerking van Hebreeuwse documenten, die in die tijd zijn geschreven en waarvan we niet veel materiaal hebben, vooral omdat de zogenaamde Dode Zeerollen, de beroemde Dode Zeerollen, zijn geschreven in een pseudo-hoog-Hebreeuws dat niet gebruikelijk is.
Dus we hebben hier al onze geestelijke vermogens en al onze kennis nodig om te reconstrueren of om te zien wat er achter een woord of de woorden van Jezus verborgen is. In het geval van Jezus is het belangrijk om dat werk te doen, omdat de woorden van Jezus een verborgen schat zijn, die je daarom naar de aarde moet brengen.
RB Amen! Laat me u deze vraag stellen. Dit geeft mijn eigen, persoonlijke gevoel weer: zou u zo ver willen gaan om met mij te zeggen dat zonder kennis van het Grieks en zonder kennis van het Hebreeuws, het voor een mens bijna onmogelijk is om de woorden van Jezus te begrijpen, zoals we ze hier voor ons hebben?
DF Dat is volkomen duidelijk, want ik herinner me bijvoorbeeld dat ik ooit voor mijn hebreeuws-sprekende leerlingen een heel belangrijke uitspraak van Jezus over het Koninkrijk moest vertalen, dat "door geweld wordt genomen", zoals het vaak wordt vertaald, maar pas op het moment dat ik het vertaalde, slaagde ik erin om te begrijpen wat het in het Hebreeuws betekende. Op het moment dat ik het in het Hebreeuws vertaalde, zodat mijn studenten, die niet vloeiend Grieks, maar vloeiend Hebreeuws spreken omdat dat hun moedertaal is, zoals ook van Jezus, toen ik deze uitspraak over het Koninkrijk van de Hemel vertaalde en pas na het vertalen ervan kon begrijpen wat het betekende, en pas toen kon het onderzoek naar de betekenis ervan beginnen.
Ik moet degenen die op dit gebied onderzoek willen doen, waarschuwen dat hervertaling geen voorzichtige reconstructie betekent, maar vooral een hervertaling. Dit kun je alleen doen, als je het hedendaagse Hebreeuws kent en als je onderscheid kunt maken tussen dat moderne Hebreeuws en het Hebreeuws uit de tijd van Jezus.
Het betekent niet dat ik als archeoloog een gebouw reconstrueer dat in puin ligt en dan de zuilen weer rechtop zet. Ik heb gewoon in het Hebreeuws vertaald en dan kan ik zien of dit woord in het Hebreeuws vertaald kan worden of niet.
Zo is er bijvoorbeeld een klein voorval uit het Evangelie van Johannes, waar staat dat "Nathanaël een echte Israëliet is" (Johannes 1:47). En ik zag dat dit woord 'echt': 'alethoos', niet Hebreeuws kon zijn. Maar later heb ik gevonden dat in het Hebreeuws van deze tijd het woord 'leamitoo', dat 'echt' betekent, 'naar de waarheid', dat dit gebruikt wordt, bijvoorbeeld dat deze man 'echt een Alexandrijn' is, enzovoort, zodat ik kon vaststellen dat de uitspraak, "echt een Israëliet" over Nathanaël, echt Hebreeuws is. En dus moet ik erover nadenken, niet om dingen te reconstrueren, maar om door de Griekse tekst te gaan om te zien wat er achter zit, en niet om een Hebreeuwse tekst uit te vinden alleen met doel om het maar in het Hebreeuws te laten zijn.
Ik ontmoette ooit een zeer tegenstrijdig geval, een Franse geleerde denk ik, die zich alleen met de Dode Zeerollen bezighield, dus hij 'vertaalde' de Evangeliën in de veronderstelde stijl van de Dode Zeerollen, en dan corrigeerde hij de tekst en veranderde de letters, enzovoort, en het werd een Hebreeuws dat ongebruikelijker was dan het ongebruikelijke Hebreeuws van de man uit Qumran.
Toen zei ik tegen hem - en hij was niet slim genoeg om te begrijpen dat het een ironische uitspraak was - ik zei: "Je bent blij dat je een reconstructie kunt maken van het Evangelie uit het Hebreeuws van de Dode Zeerollen, omdat je alleen het Hebreeuws van de Dode Zeerollen kent."
Ik bevind me in de ongelukkige toestand dat ik al het Hebreeuwse van deze tijd ken. Hoewel het niet betekent dat je het moet reconstrueren, maar dat je het opnieuw moet vertalen, om het in de oorspronkelijke toestand terug te zetten en dit is wat ik probeerde te doen, en het betekent vaak worstelen met het probleem. Soms kun je oplossingen vinden die je toch weer moet corrigeren, zoals bijvoorbeeld bij de 'echte Israëliet', en je moet ook beslissingen durven nemen. Je moet ook het Grieks kennen, maar als je de betekenis vindt door taalkundige analyse, alleen als je de formulering kunt vinden door taalkundige analyse, pas dan wordt, zonder je eigen mening, de oorspronkelijke betekenis duidelijk.
Zo heb je bijvoorbeeld de uitspraak 'arm van geest'. In het Grieks is het 'arm' met de datief 'oi ptoochoi too pneumati' of 'arme toehoorders'. Nu blijkt uit de Dode Zeerollen dat deze uitspraak bestond als een zelfbeoordeling van de Essenen. Nu kende ik het Hebreeuws en ik weet zelfs uit welk vers in Jesaja het werd genomen, ik denk hoofdstuk 60. Maar toen moest ik begrijpen wat het betekent en toen heb ik begrepen dat het betekent 'de armen die de gave van de Heilige Geest hebben'.
Ik heb dus met behulp van de Dode Zeerollen kunnen vaststellen dat er geen tegenspraak is tussen Lucas, die alleen over 'de armen' spreekt, en de 'armen van de geest', wat betekent 'de armen die de Heilige Geest hebben'.
Pas later begon ik na te denken over de Griekse vorm, wat het betekent dat het in het Grieks 'arm aan geest' is. Daarna heb ik het populaire Grieks uit die tijd geleerd en ik heb gezien dat zulke Hebreeuwse constructies vertaald worden met het bijvoeglijk naamwoord en inhoudelijke in de vorm van een datief. Dus bijvoorbeeld om het in dit geval korter te maken en voor de eenvoudige, arme toehoorders begrijpelijker te maken.
Het is duidelijk dat degenen die een theologie willen stoelen op het Griekse 'ptoochoi pneumati' ('arm van geest') het bij het verkeerde eind hebben. Want dit is een manier waarop zíj het Hebreeuws hebben samengesteld.
Hoe heet het? Status constructus... een geconstrueerde toestand, die heel vaak zelfs in de Griekse Bijbel voorkomt. Dus je kunt niet zeggen dat ze 'arm zijn geworden door de geest' en zo, of wat je zou leren van de Griekse tekst. Je moet weten dat het mondeling (letterlijk) vertaald is, dan weet je uit de Dode Zeerollen wat die 'arm van geest' in de Dode Zeerollen betekent en dan kun je begrijpen dat de uitspraak 'arm van geest' niet het arme volk betekent, maar dat het betekent dat zij die 'arm van geest' zijn de Heilige Geest hebben. Dit kun je alleen als je de Hebreeuwse achtergrond kent.
En het is mijns inziens af te wijzen - vooral in de synoptische evangeliën - om de theologie te vormen, gestoeld op de Griekse formulering, als je de Hebreeuwse formulering die erachter zit, niet kunt herkennen, want het is belangrijk om te weten dat de (Hebreeuwse) gezegden van Jezus gelijkwaardig zijn vertaald. Het betekent dat het Hebreeuwse woord altijd, voor zover dat mogelijk was, meestal met een Grieks woord werd vertaald, en dat er geen al te moeilijke Griekse woorden werden gebruikt.
Interview with David Flusser, professor of Comparative Religion at the Hebrew University of Jerusalem, by Dr. Roy Blizzard.
Text of the video https://youtu.be/QcwCs0IIUh0
At home with prof. Flusser, Jerusalem, Israel 1984
RB Prof. Flusser, of all the many books that you've written, I think the favorite one is the book that you wrote on Jesus, just entiteled 'Jezus'. And from your many years of research into the life and words of Jesus, what kind of mental image do you have in your mind of Jesus?
DF I think that the Jewish filosofe Martin Buber was right when he said that we can hear from the Gospels Jesus' own voice, when we know 'how to hear' and he made a movement with his hand behind his ear, as he said once to me. And, therefore, when we read the Gospels in that way, we can hear his voice and recognise his personality.
It is impossible to difine Jesus' personality and his claims completely clearly because he is unique in the whole world. But one thing is clear: that he was both a Jewish teacher and a Jewish leader, and that he has seen a specioal contact between himself and God, and that he thought that he will return as the savior.
But there is a connection between his teaching and his person, because he is the center of the message of the Kingdom of Heaven. And so I think that, as Buber said, we can hear his voice, we can do it intuitively, but we can also do it in a far better way when we study the Gospels against their Jewish background, or even more when we see Jesus as being a part of the Judaism of his days.
It is not only important for the understanding of the words of Jesus and of his massage, and of the meaning of his person, but it is also important to study such Jewish sources, wich don't directly explain a special saying of Jesus. It means you have to see Jesus' person and Jesus' teaching in the Judaism of his days and as a part of Judaism. Even sometimes it happens that we can, with the help of Jesus' words, reconstruct the Judaism of his days. So there is here a reciprocity.
RB Now this is interesting: you keep using the term 'Judaism', and I know that you are one of the foremost scholars in the world today in the New Testament, and you have an extensive background in the Greek text of the New Testament and yet you use the term 'Judaism', and when I think of Judaism I naturally think of the Semitic background and I know you've also written extensively about the Semitic background of the Gospels. And that leads me to ask the question, as a Jew in the first century, just what language did Jesus speak?
DF Is is very improbable - we don't speak about his omniscience - that Jesus has spoken Greek. I know that there are, even today, some scholars who think that he has spoken Greek. That is very improbable. He knew both languages of the land: namely both Aramaic and Hebrew. But when he taught, clearly he taught only in Hebrew. Fot instance, saying [the term] 'Kingdom of Heaven' doesn't exist in Aramaic. All the parables in the rabbinic literature are in Hebrew. And when you have some words in Aramaic in the New Testament, they are all, as far as I see, in Mark.
I have my personal doubts if this was not done by Mark himself, who was a Jew of the Dispersion and wanted to make a kind of 'couleur locale' and put there the Aramaic - and even there the Aramaic is always translated. And my experience is that it is impossible to translate some of the words of Jesus into Aramaic. The mistake of the Aramaic background of the New Testament arose in the sixteenth century when for the first time the Syriac translation of the New Testamen was brought to Antwerp and then they decided - even today there are such men - that this was the original language of Jesus.
Only later, another scholar, four hundred years ago in Leiden in the Netherlands, discovered that the Syriac is not identical with the Aramaic of Eretz Israel or Palestine. But meanwhile, when we study not only the rabbinic literature, but even the Dead See Scrolls, we se that from the time of the Maccabees, the language of the Jews was Hebrew. Also the discovery of the so-called Ecclesiasticus (Jesus ben Sirach), one if the apocryphal books, was written in Hebrew.
So we see that even if Jesus said something in his time in Aramaic when he taught, it was evidently at the same moment translated into Hebrew, because from this time we have, with the exeption of one man who came from Babylon, as far as I see, realy no sayings and no teaching in Aramaic. Only later Aramaic became a more important language.
It is interesting also to see that Delitzsch, who translated so well the New Testament into Hebrew with the help of a Jewish scholar, that he thought that the language of Jesus was Hebrew. His disciple, the Swedish [Lutheran] Gustaf Dalman, in his 'Words of Jesus', thought again that it was Aramaic, but most of his examples are in Hebrew.
So I know that it is far more agreeable to translate Jesus' words in Aramaic [in the eyes] of modern scolars, than to accept the simple fact that Jesus [as a Jew] has spoken Hebrew and that his teaching was in Hebrew. It doesn't mean that when he has gone to buy fish, that he hasn't spoken also Aramaic.
All the Jewish prayers of his time, with one exception (the Kaddish), are all in Hebrew and there are not even Aramaic words in the Tamud. Note the saying that you have to pray in Hebrew, because the angels don't understand Aramaic.
Today is is very easy to say that Aramaic was the language of Jesus, when you don't know the sources.
You get always churchman, for instance, it is written by these churchfathers, that Matthew has written his Gospel in Hebrew: when you translate the word Hebrew by Aramaic, then by the same way you can translate the word 'English' as being 'Dutch'. This no man would do. I don't know why they made this decision.
As I said, in the Maccabean time already, in the writing of the second century BC we read that it is not true that the Jews speak Syriac (i.e. Aramaic), rather they speak another language (it means they speak and write in Hebrew). There are parts in Aramamaic in the Old Testament; all these parts are from the time before the Maccabean Revolt and they chose, because before the Aramaic was the natural language of the Persian Empire - and later the Hebrew language was resusitated and only later, some centuries after Jesus, the Aramaic begame prevalent. Wich is probably the consequence of the cultural crisis after the destruction of the Temple.
RB Now, I know too, that there are a lot of Bible colleges and seminaries in the US who believe that Jesus actually spoke Greek and that the Gospels where written in Greek, the whole New Testament for that matter. How did this Greek theory get started?
DF This Greek theory, it is incomprehensible that it exists until today. I have heard from a Swedish scholar that he thought also that Jesus has spoken Greek. I understand this, because I know that it is not so easy for Gentiles to accept the thorough Jewishness of Jesus. Because then it would mean that they recieved a foreign god and not their own ancient pagan gods. So they have to assimilate Jesus tot the Greek gods. So they invented the idea that it was less Jewish and the tradition was Greek.
It is completely impossible to think in this way, espacially about the first three Gospels - the so called Synoptic Gospels. We can easily - more or les easily - discern what is the Hebrew wording behind the text, and where it was written in Greek. Because our Gospels were written, were composed or translated from Hebrew, and by redactional work were transformed for the Greek world.
It seemes to me to be relevant that when you study the Gospels, than you can decide very often where a saying us more original and what was restyled in Greek. And verry often you feel far better in the Hebrew form of a saying than in the later rewritten Greek form. And this is important, because - it seems to me to be important - because this makes for us the possibility to reach good results in the Quest for the Historical Jesus.
Very often - and I dare to say it - very often you see that only in such a saying, such forms of a saying where it is more Greek, there is more tension between Jesus and his community and the Gentiles. As far as you depart from the Hebrew background of the Gospels, as far as you go farther from the Jewish origin of the Gospels and of the Jewishness of Jesus, by this I would even say you betray Jesus himself.
RB You were talking about the Greek theory and how it was difficult for you to understand how anybody could have came up with it in the first place. An I correct in understanding that the Greek theory basically had its origin in de German school, that gave us higher biblical critisism about three hundrd years ago?
DF I think that today there is a famous German scholar who exaggerates the Greek influence upon ancient Judaism in order to make ancient Judaism more Greek, and today they have their support in the archives of Bar Kochba, of the Jewish pseudo-Messaiah, where you have letters in Greek, in Aramaic and in Hebrew, and so the think that they can renew this strange story. But what I wanted to say is that in order to understand the New Testament and especially the Gospels, you have to know thoroughly the Greek spoken in the time of Jesus. Because even that Greek is not the Classical Greek. It is a kind of lower, popular Greek.
Both the Jews in the Diaspora and the early Christians have written litterary works in such a Greek in wich no normal author has spoken, no normal pagan author has written. It shows that it was a very popular Greek.
I will give you an example, you know the word 'ballistic'. This word is from the Greek word 'balloo', wich means 'to throw'. But in de Hellenistic lower Greek it means: 'to put'. Therefore when you translate wrongly the wordt balloo (ballistic) not as 'to put', then you misunderstand even the Hebrew background. And as to the Hebrew, this will be a task of very extensive scholarship to see... we have to learn the development of the Hebrew in the time of Jesus, because you have the biblical Hebrew, the Hebrew of the prayers, you have more ancient Hebrew, and for instance the main books, written in the rabbinic literature are - even if they are Hebrew - are in a later Hebrew than the Hebrew of Jesus.
I can personally recognise a saying of a Jewish rabbi if it is from the first or second century or if it is from the fourth or the fifth century. So the study of the Hebrew background of the Gospels helps us also for the study of the language of Jesus' time. It is even possible that the Hebrew wich is behind the Gospels is a mixture or a kind of synthesis, between the biblical Hebrew and the high Hebrew of his days.
It means somtimes the rabbinic Hebrew helps, sometimes even the Dead See Scrolls help, somtimes the biblical Hebrew helps. So we have here a translation and elaboration of Hebrew documents, wich were written in the time from wich we have not very much material, especially because the so-called Dead See Scrolls, the famous Dead See Scrolls, are wqritten in a pseudo-high Hebrew wich was not written normally.
So we have here to mobilize all our spiritual forces and all our knowledge even to reconstruct or to see what is behind a word or words of Jesus. That in the case of Jesus it is important to do such a work because Jesus' words are a hidden treasure wich you have, therefore to bring to the earth.
RB Amen! Let me just ask you this question. Now this reflects my own personal feeling: would you go so far as to say with me that without a knowledge of Greek and that without a knowledge of Hebrew, that it's almost impossible for the individual to understand the words of Jesus as we have them recorded for us...
DF That is completely clear because, for instance, I remember that once I had only to translate for my Hebrew-speaking students a very important saying by Jesus about the Kingdom, wich is "taken by violence", as it is often translated, but in the moment I translated it I succeeded to see what were the Hebrew... because I had to translate it, it hasn't taken the translation more than two or three seconds, because I had no time - half a minute, less than this - I had to say it to my students in Hebrew. In the moment when I translated it in Hebrew in order that my students who don't speak fluently Greek, but who speak fluently Hebrew because they were born in the Hebrew language like Jesus was, than I translated this saying about the Kingdom of Heaven and it was only after having translated it, I could understand what it means and than only the research began.
I have to warn those who want to work in this field that retranslation doesn't mean a tentative reconstruction, but it means primarily a retranslation. This you can only do, when you know living Hebrew, and when you can be certain between your Hebrew, modern Hebrew, and the Hebrew of the time of Jesus.
It doesn't mean that I reconstruct as an archaeologist a building wich is in ruins and then I put up the columns again. I simply translated in Hebrew and I can see whether this word can be translated in Hebrew or not.
For instance, a very small thing of the Gospel of St. John where it is written, about I think Nathaniel, that he is truly an Israelite (John 1:47). Yes? And I saw that this word 'truly': 'alethoos', cannot be Hebrew. But later on I have seen that in the Hebrew of this time, the word 'leamitoo', wich means 'truly', 'to the truth', that this is used, this man is 'truly Alexandrian', and so on, so I could discover that the saying, 'truly Israel' about Nathaniel, is realy Hebrew. And so I have to think it over, not to make monkey business to reconstruct, it means to go through the Greek text in order to see what is behind, and not to invent a Hebrew text wich would be in Hebrew.
I met once a very paradoxical case, a French scholar I think, accupied himself only with the Dead See Scrolls, so he 'translated' the Gospels made in the suppost style of the Dead See Scrolls, and then he corrected the text and changed the letters, and so on, and it became a Hebrew wich is both far more impossible than the impossible Hebrew of the man from Qumran.
Then I said to him - and he was not clever enough that he recognized that it was an ironical answer - I said "You are happy you can make a reconstruction of the Gospel from the Hebrew of the Dead See Scrolls, because you know only the Hebrew of the Dead See Scrolls."
I'm in the unhappy situation that I know all the Hebrew of this time. Though it doesn't mean that you have to reconstruct it, but that you have to retranslate it, to put it in the original place and this is what I tried to do, and it means often wrestling with the problem. Sometimes you can find solutions wich you have to correct, as for instance with the 'truly Israelite', and you also to decide. You have also to know the Greek, but when you find the meaning, by linguistic analysis, when you find the wording by linguistic analysis, then without your own will, the meaning becomes clear.
For instance, you have this saying 'poor in spirit'. In Greek it is 'poor' with the dative 'oi ptoochoi too pneumati' or poor hearers. Now it becomes clear from the Dead See Scrolls that this exists as a self-designation of the Essenes. Now I knew the Hebrew and I even know from what verse in Isaiah it was taken. I think chapter 60. But than I had to see what it means, than I have understood that it means "the poor who have the gift of the Holy Spirit."
So I have seen, with the help of the Dead See Scrolls, that there is no contradiction between Luke, who speaks only about the poor, ans the 'poor of spirit', which means 'the poor who have the Holy Spirit'.
Than only later I began to think about the Greek form, what it means that it is in Greek 'poor to spirit'.
Than I have learned the popular Greek and I have seen that such Hebrew constructions are tramslated with the adjectieve and the substantive in this form of dative. So for instance, in this case to make it shorter and to make it more understandeble for the poor hearers.
It is clear that those, who want to make a theology from the Greek ptoochoi pneumati ('poor in spirit'), are wrong. Because this is a way how they translated the Hebrew composed.
What is its name? Status constructus... very often even in the Greek Bible. So you cannot say that they became poor by the spirit, and so on, or what you would learn from the Greek wording. You have to know that it was verbally (literaly) translated, then when you know from the Dead See Scrolls what this 'poor in spirit' in the Scrolls means, then you can find that the 'poor in spirit' means not the proletariate, but that it means those who are poor ans have the Holy Spirit. This you cab do only when you know the Hebrew background. And it is forbidden, as far as I see - espacially in the Synoptic Gospels - to make the theology from the Greek wording, when you cannot recognize the Hebrew wording wich is behind it, because it is important to know that the (Hebrew) sayings of Jesus were translated by equivalence. It means the Hebrew word was always, as far as it was possible, mostly translated by a Greek word, and too heavy Greek words were not put there.
terug naar het literatuuroverzicht
^