Waar 18e eeuwse zeevaarders ijsbergen zagen nabij de Zuidpool, daar zijn ze nog steeds.
Scientias, 18-01-2023, Caroline Kraaijvanger
“De oceaanstromingen, winden en afkalving van ijsbergen, zijn dus min of meer hetzelfde gebleven.”
kapitein James Cook
Dat schrijven onderzoekers nadat ze ijsbergwaarnemingen van de beroemde kapitein James Cook vergeleken met twee moderne datasets, die tot in detail beschrijven waar Antarctische ijsbergen zich vandaag de dag ophouden. Hun bevindingen zijn terug te lezen in het blad Journal of Glaciology.
Terra Australis (Zuiderland)
James Cook was een Britse zeevaarder die verschillende ontdekkingstochten op zijn naam heeft staan. Zo verkende hij tussen 1768 en 1771 de oostkust van Australië en bevestigde hij het bestaan van een zeestraat tussen Australië en Nieuw-Guinea. In 1772 voer hij uit op zoek naar Terra Australis; een continent waarvan vermoed werd dat het zich ergens in het zuidelijke deel van de Grote Oceaan zou ophouden en zich in ieder geval deels tot op gematigde breedtes zou uitstrekken.
Het doel van deze reis was om op een zo zuidelijk mogelijk gelegen breedte om de aarde te varen. Tijdens deze reis overschreed hij vermoedelijk als eerste de Zuidpoolcirkel en moest hij concluderen dat een eventueel zuidelijk continent ingesloten lag tussen het zee-ijs en dus onmogelijk een gematigd klimaat kon hebben. Daarmee was Terra Australis van de baan.
Tijdens deze reis bezocht Cook ook Paaseiland en ontdekte hij Nieuw-Caledonië, Zuid-Georgia en de Zuidelijke Sandwicheilanden. In 1776 volgde nog een ontdekkingstocht en daarbij stuitte hij onder meer op de Cookeilanden en Hawaii, waar hij uiteindelijk in 1779 tijdens een conflict met de lokale bevolking om het leven kwam.
Aantekeningen
Voor dit onderzoek naar de Antarctische ijsbergen putten onderzoekers uit aantekeningen die Cook tijdens zijn tweede ontdekkingsreis (tussen 1772 en 1775) maakte. Tijdens deze reis beschreef Cook - vrij nauwkeurig - de positie van honderden ijsbergen die hij onderweg tegenkwam. “Cook maakte best goede aantekeningen,” vertelt onderzoeker David Long. “Maar ze zijn niet perfect. Het zijn in feite dagboekaantekeningen. Soms schreef hij een paar dagen niet. Soms schreef hij alleen dat hij heel veel ijs in de oceaan zag. Ik zou willen dat het wat beter was, maar aan de andere kant is dit al best uniek.”
Overeenkomsten
Voor de studie pluisde onderzoeker Seelye Martin het dagboek van Cook helemaal uit, op zoek naar vermeldingen van ijsbergen en hun positie. Vervolgens gingen Long, Martin en collega’s met behulp van moderne datasets na waar we vandaag de dag Antarctische ijsbergen kunnen vinden en vergeleken die moderne posities met de positie die Cook vermeldde. En dan blijken daar dus weinig verschillen tussen te zijn. “Waar zij ijsbergen zagen, zien wij ze nu ook,” stelt Long. “Waar zij ze niet zagen, zien wij ze nu ook niet.”
In de lijn der verwachtingen
Het is een uitkomst die wel een beetje in de lijn der verwachtingen lag, zo legt Martin aan Scientias.nl uit. “Ik was niet verrast dat Cook ijsbergen zag op ongeveer dezelfde locaties, als wij deze nu zien en wel om de volgende redenen. Allereerst mag je verwachten dat de ijskappen en gletsjers toen, net als nu, ijsbergen voortbrachten. Daarnaast mag je verwachten dat de oceaanstromingen en winden die de distributie ervan bepalen - het gaat dan voornamelijk om de Wedellgyre (een gyre is een ringvormige zeestroming, red.) en de Antarctische circumpolaire stroom - er toen ook waren. En zo krijg je ongeveer dezelfde spreiding van ijsbergen.”
Opwarming
Met het oog op de opwarming van de aarde zou je misschien juist verwachten, dat de waarnemingen van Cook toch wel in ieder geval een beetje afwijken van wat we vandaag zien. Maar de onderzoekers wijzen erop dat de databases die zij gebruikten om de aantekeningen van Cook mee te vergelijken, vooral de positie van wat grotere ijsbergen monitoren. Die grotere ijsbergen zijn minder vatbaar voor hogere temperaturen. En de effecten van klimaatverandering zie je er dus ook niet zo snel in terug.
De waarde van een dagboek
Toch blijft het fascinerend dat er als het om grote Antarctische ijsbergen gaat in de afgelopen 300 jaar, weinig is veranderd. “Het is - voor zover ik weet - voor het eerst dat een ijsbergen-database gebaseerd op satellietwaarnemingen vergeleken is met data uit de pre-moderne tijd,” stelt Long. “Ik ben er altijd trots op geweest dat mijn (moderne, red.) database meerdere decennia teruggaat, maar hier gaan we meerdere eeuwen terug. Ik denk dat het ons eraan herinnert dat het goed is om een dagboek bij te houden; je weet maar nooit hoe dat in de toekomst nog eens van pas kan komen.”
Halley, Bouvet en Riou
Naast de aantekeningen van Cook gebruikten de onderzoekers ook observaties van Edmond Halley (afkomstig uit 1700), Lozier Bouvet (1739) en Edward Riou (1789). En ook hun observaties (die samen ongeveer 5 procent van de historische dataset uitmaken) zijn in lijn met wat we vandaag de dag zien. “De oude data die we van deze verkenners hebben, waren misschien niet heel goed, maar ze zijn goed genoeg,” stelt Long.
Slotsom
In combinatie met moderne satellietdata leveren de oude data een aantal interessante conclusies op. “Allereerst natuurlijk dat een vergelijking tussen de ijsbergen van toen en nu geen significantie verschillen oplevert,” stelt Martin. “De oceaanstromingen, winden en afkalving van ijsbergen zijn dus min of meer hetzelfde gebleven.”
Daarnaast is de studie toch ook een ode aan Cook, die zo’n 95 procent van de historische data die in dit onderzoek zijn gebruikt, leverde. Satellieten had hij niet, maar gewapend met een peperduur horloge en sextant slaagde hij er toch in om vrij nauwkeurig te noteren waar hij ijsbergen zag. En dat is slechts één van de vele vaardigheden die hem tot een groot zeevaarder maakte, zo stelt Seelye.
“Cook verdient ook extra lof voor zijn gebruik van ijsbergen als zoetwaterbronnen, zijn nauwgezette pogingen om de Resolution (zijn schip, red.) schoon te houden en vrij te houden van ziekte en zijn vroege pogingen om scheurbuik uit te roeien. In vergelijking met andere ontdekkingsreizigers was hij een genie en zijn tweede ontdekkingsreis blijft een geweldige prestatie.”
Bronmateriaal:
‘Antarctic icebergs still exist today where 1700-era sailors spotted, tracked them’ - Brigham Young University; Interview met Seelye Martin
terug naar de vragenlijst
terug naar het weblog
^