De Middeleeuwse heksenvervolgingen en hun vervolg, de huidige CO2-neurose
De heksenvervolgingen
Vóór de ontwikkeling van de natuurwetenschappen had de mens geen inzicht in het verloop van oorzaak en gevolg van natuurlijke gebeurtenissen. Toch werd er wel naar verklaringen gezocht, die op niets anders dan op onjuiste veronderstellingen konden berusten; dat was de oorzaak van bijgeloof: het aannemen van het bestaan van onzichtbare, bovennatuurlijke krachten, die voor of tegen de mens konden zijn en door sommige mensen op aarde konden worden beïnvloed.
Om in die onzekere levensomstandigheden toch zekerheid te scheppen, werd bij het voorkomen van onverklaarbare tegenspoed en rampen een 'zondebok' als oorzaak aangewezen, een persoon van wie werd aangenomen dat die met die bovennatuurlijke krachten in verbinding stond. Wie zich daarvoor leenden, waren in het begin van de heksenvervolgingen vooral oudere, spirituele vrouwen, die aan kruidengeneeskunde en handoplegging deden.
Door marteling werden zij tot bekentenissen gedwongen én ook tot het aanwijzen van anderen, en daardoor ontstond er een ongebreidelde heksenjacht. Die ging een eigen leven leiden: er trad bij velen een verstandsverbijstering op die drie eeuwen heeft geduurd en waarin de toenmalige kerk, dominicaanse monniken en het wereldlijke gezag, een bedenkelijke rol speelden. De dominicaanse inquisiteur Heinrich Kramer schreef een handboek voor heksenjacht(!), 'Heksenhamer' (1485), met ondervragingslijsten en foltermethodes; hekserij werd beschreven als een list van de duivel.
Wel klonk vanuit de verstandige bovenlaag van de maatschappij daarop steeds kritiek; maar pas met het intreden van de Verlichting kwam er een einde aan.
De CO2-neurose
Een neurose is een geestestoestand die ontstaat, doordat de noodzakelijke groei naar zelfvertrouwen - dat is het vertrouwen over de geestelijke vermogens te beschikken die een mens in staat stellen levenservaringen te verwerken - door remmende jeugdervaringen is verstoord. Daardoor vertrouwt de mens de eigen waarnemingen niet, is bang niet in staat te zijn voorkomende moeilijkheden door overdenking en doorvoeling juist te beoordelen, en niet over voldoende wilskracht te beschikken een besluit te nemen en uit te voeren.
Daardoor ontstaat de angst dat in de tijd als stroom van gebeurtenissen moeilijkheden op de mens kunnen afkomen, die niet goed kunnen worden verwerkt en de mens zullen overweldigen. Daar het om een onbekende, maar vermoede dreiging gaat, brengt dit de mens in onzekerheid en verwarring, en kunnen overdreven, hysterische gemoedsuitingen en gedragingen om kleinigheden - ingegeven door angst - het gevolg zijn.
Aan het einde van de Middeleeuwen leed een deel van de bevolking aan een heksenneurose: een angst voor een niet bestaande, maar alleen vermoede dreiging in de vorm van de onzichtbare invloed van 'heksen'; daarmee volkomen te vergelijken lijdt nu een bevolkingsgroep aan een CO2-neurose: een overbodige angst voor de ingebeelde gevolgen van een toegenomen concentratie van een onmisbaar, levenbrengend maar onzichtbaar gas in de dampkring, met de chemische formule CO2, ook kooldioxide, koolstofdioxide of koolzuurgas genoemd.
De aanleiding voor het ontstaan van deze nu wereldwijd voorkomende aandoening, waren de wetenschappers Charles Keeling die rond 1960 op Hawaï de koolstofdioxide-concentratie in de dampkring mat en zag dat deze bleef stijgen, en Michael Mann, die eind 20e eeuw onderzoek deed naar het temperatuurverloop in de dampkring over duizenden jaren. Beiden maakten grafieken van hun bevindingen, die met elkaar overeen bleken te komen; dat had de bekende 'hockeystick-grafiek' tot gevolg: een eerst eeuwenlang vrijwel rechte lijn, die rond 1900 plotseling stijl omhoog gaat.
Zonder onderzoek te doen naar een oorzakelijk verband(!), werd zondermeer aangenomen dat beide grafieken met elkaar samenhingen en dat de stijgende CO2-concentratie de wereldwijde temperatuurstijging tot gevolg had, doordat CO2 een zogenaamd 'broeikasgas' is. Het neemt in de atmosfeer de energie van het door de aarde teruggestraalde zonlicht op en gaat daardoor heftiger trillen, wat de lucht verwarmt.
Dit kwam een gewezen Amerikaanse presidentskandidaat, Al Gore onder ogen die ermee aan de slag ging en in 2006 met een angstwekkende documentaire kwam, met afbeeldingen van stormvloeden, vuurzeeën en zeespiegelstijgingen, die het einde van de wereld leken aan te kondigen.
De Verenigde Naties gingen zich er ook mee bemoeien en richtten in 1988 het Intergovernmental Panel on Climate Change op (IPCC): de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, die om de vijf jaar twee rapporten uitbrengt, een wetenschappelijk rapport en een voor beleidsmakers. Aanvankelijk had deze instelling een gematigd standpunt, zei eerst dat klimaatmodellen onbetrouwbaar waren (het eerste rapport in 1990) en noemde de hockeystick niet, maar ging in de loop der tijd radicaliseren en waarschuwt nu voor een onomkeerbare 'klimaatverandering' en 'klimaatrampen' als de stijging van de CO2-concentratie niet wordt afgeremd.
De VN en het IPCC hebben in het heden de plaats in genomen die de kerk had op het einde van de Middeleeuwen en de heksenangst die door haar beleid ontstond, heet nu klimaathysterie. Die komt voort uit de CO2-neurose die om zich heen greep door de 'Ongemakkelijke Waarheid' van Al Gore, waarvan later werd aangetoond dat die onwetenschappelijk en overdreven was.
Het oorzakelijke verband tussen de stijging van de CO2-concentratie en de temperatuur in de dampkring is nog nooit aangetoond en van alle veertig(!) klimaatmodellen geeft alleen het Russische model de werkelijkheid weer: de aanvankelijke opwarming aan het einde van de vorige eeuw is in 2016 gestopt, terwijl de CO2-concentratie blijft stijgen. Beide hebben dus géén verband met elkaar. Maar voortgejaagd door de CO2-neurose gaan beleidsmakers door met hun kostbare Don Quichotte-strijd tegen 'windmolens', tegen bedreigende heksen die nu CO2 en 'klimaatverandering' heten… terwijl veranderlijkheid een kenmerk van het klimaat is.
De oorzaak van heksenvervolgingen en de huidige CO2-neurose is van buitenaf ingegeven angst... waarvan bekend is dat het een slechte raadgeefster is!
De heksenvervolgingen in de renaissance
Scientias, 09-04-2011, door Tim Kraaijvanger
De opkomst van heksenvervolgingen verliep redelijk rustig, maar na 1500 veranderde dit. Mensen waren bang gemaakt voor zonde, de duivel en de hel. Dit kwam vooral door geestelijken die in de kerk vanaf de kansel over hel en verdoemenis preekten. Doordat de kerk en de staat mensen hersenspoelden, begon men te geloven in het bestaan van heksen, bijvoorbeeld dat heksen vrijwillig geslachtsgemeenschap hadden met de duivel. Steeds vaker werden oude vrouwen opgepakt. Vrouwen die angst toonden, die vloekten of vrouwen wier ouders al eerder als heks waren veroordeeld.
Heksenvervolging kan beter 'onderdrukking van magie' worden genoemd.
In de late Middeleeuwen begonnen (kerkelijke) overheden magische praktijken uit te roeien. Dit gebeurde eerst op een beschaafde manier, bijvoorbeeld door een heks een boete te geven of door een magiër te verbannen uit een dorp of stad. De overheid deed dit eerst niet volgens de regels van het beruchte boek Malleus Maleficarum (Heksenhamer), waarin vragenlijsten en aanwijzingen om heksen te 'ontmaskeren'.
Dit betekent echter niet dat heksenvervolgingen in de stijl van de Heksenhamer nooit voorkwamen. Auteur A. Demyttenaere legt in zijn boek 'De betovering van het middeleeuwse christendom' uit, dat dit soort heksenvervolgingen wel voorkwamen, maar dat het om een randverschijnsel ging. Zelfs in de zestiende eeuw was men zich er al van bewust dat 'heksen' op de brandstapel vastbinden ethisch gezien niet kon. Natuurlijk gebeurde dit in bepaalde gebieden, maar het was eerder uitzondering dan regel.
Frequentie
En wat over de frequentie van heksenprocessen? Er werden toch massale executies gepleegd? Ook dat is overdreven, zo beweert F. Vanhemelryck in het Belgische Journal of Philosophy & History. "De bewering dat de frequentie van de heksenprocessen enorme afmetingen heeft aangenomen, moet worden gerelativeerd," aldus Vanhemelryck. "In meerdere gevallen zijn de cijfers die de auteurs vermelden onjuist, omdat zij steunen op verdacht bronnenmateriaal of omdat zij de cijfers, die door hun voorgangers werden geciteerd, onkritisch overnemen."
Tegenwoordig denken historici dat in heel Europa tussen 1330 en 1720 tussen de 30.000 en 60.000 'heksen' zijn terechtgesteld. Dit betekent dat er iedere week één of twee van hekserij verdachten werden vermoord in heel Europa. Statistisch gezien 'valt dit mee'.
Waterproef en martelingen
De heksenvervolgingen verliep met pieken en dalen. Het hoogtepunt werd bereikt in de periode 1560 tot 1680, toen oude vrouwen, mannen en zelfs kinderen op de brandstapel belandden. Maar dat niet alleen! Soms werd er een waterproef uitgevoerd. De beschuldigde werd met gebonden handen en voeten in een meertje gegooid. Als de persoon bleef drijven was het een heks en werd ze gemarteld of gedood. Als ze zonk was ze onschuldig. Soms verdronk een heks, maar vaak konden mensen de beschuldigde nog redden door de persoon met een touw naar boven te trekken. De waterproef werd eind zestiende eeuw verbonden in Holland en Brabant.
Heksen werden soms gewogen. Sommige mensen dachten namelijk dat zij gewichtloos waren. In Oudewater werden regelmatig heksen gewogen. Wilt u ook weten of u een heks bent? Ga dan een dagje naar Oudewater en klim op de weegschaal.
Heksen werden regelmatig gemarteld, bijvoorbeeld door een heks uit elkaar te trekken. De heks hing dan aan een soort katrol. Aan haar voeten hingen gewichten. Vervolgens bewoog iemand anders haar op en neer met ontwrichting van de schouders tot gevolg. Ook kregen heksen soms een halsband met scherpe pinnen om. De halsband was aan de vier hoeken van de kamer bevestigd. Iedere beweging zorgde voor helse pijn.
Martelen werkte. Vaak gaven vrouwen voor het martelen al toe dat ze heksen waren. En zo niet, dan brak hun verzet tijdens de martelingen. Heksen gingen ook zelf in hun schuld geloven. Zij dachten "Waarom doet God mij dit aan? Als ik geen heks was, dan kwam hij mij toch wel redden!"
Het einde van de heksenvervolgingen Heksenvervolgingen eindigde in Nederland zo rond 1610 door het doorbreken van de Verlichting. De laatste heksen werden in 1613 in Roermond tot de brandstapel veroordeeld. Er vonden nog wel processen plaats na 1613, bijvoorbeeld in 1660 toen in Roermond een vrouw door een andere vrouw werd aangeklaagd dat zij een heks zou zijn, maar tot verbrandingen kwam het niet meer.
Er zijn verschillende oorzaken dat er steeds minder heksenvervolgingen kwamen. Ten eerste toonde de astronomie aan dat het universum wordt bepaald door natuurwetten. Het geloof in geesten verdween en mensen begonnen het motto 'eerst zien, dan geloven' aan te hangen. Daarnaast waren protestanten skeptisch over hekserij, omdat er niets over heksenvervolgingen in de Bijbel stond. Ten derde werden staat en godsdienst in Europa gescheiden. Rechters werden onafhankelijker en begonnen de heksenprocessen zoveel mogelijk tegen te werken.
Anna Göldi wordt in de boeken de laatst veroordeelde heks genoemd. Zij werd op 18 juni 1782 onthoofd, omdat zij naalden in het brood en de melk van de dochter van een arts zou hebben gestopt. Het proces leidde tot heftige reacties in de pers, want in het jaar 1782 werd heksenvervolging allang als iets middeleeuws gezien.
Tegenwoordig
Echte heksen hebben nooit bestaan en bestaan anno 2011 nog steeds niet. Daarmee bedoel ik: mensen die occulte krachten bezitten/bezaten en in staat zijn om die te gebruiken, bijvoorbeeld om voor onheil te zorgen. Toch zijn er genoeg vrouwen (en mannen) die denken dat ze heks zijn of zich zo noemen. De meeste hedendaagse heksen zijn volgelingen van wicca, een neoheidense natuurreligie. De wicca is tegen materialisme en technologische excessen. De nadruk ligt op de natuur, de seizoenen en de maangetijden. Er zijn speciale wiccawinkeltjes met kruiden en wicca-vieringen waar volgelingen bij elkaar komen.
Bronmateriaal:
A. Demyttenaere - 'De betovering van het middeleeuwse christendom'
F. Vanhemelryck - 'De bestraffing en de frequentie van de hekserij'
terug naar de vragenlijst
terug naar het weblog
^