bestaansleegte
Sommige kerken hebben hun religieuze liturgie zo vaak herhaald - denk aan de viering van het Laatste Avondmaal op allerlei momenten - dat zij zijn uitgesleten en hun betekenis voor de moderne mens hebben verloren, terwijl andere kerken de nadruk op de Bijbel zo hebben vergroot, dat het meer een geschiedenisboek met een voorbeeldfunctie is geworden, dan een persoonlijk, geestelijk leerboek om een deugdzaam leven te leren leiden. De kerken hebben - zoals vaker is gebeurd (Galileo Galilei, Copernicus) - de aansluiting aan de ontwikkelingen in de maatschappij verloren, waardoor zij buiten de maatschappij zijn komen te staan, als een toch wel gedenkwaardig overblijfsel uit een ver verleden.Veel kerken hebben gefaald in het ondersteunen van een persoonlijk, levend geloof in God van hun leden; en tegelijkertijd hebben de natuurwetenschappen - die eenzijdig op het stoffelijke bestaan zijn gericht - de rol van die op het geestelijke bestaan gerichte spiritualiteit overgenomen en hebben de geest verduisterd.
Het zijn deze natuurwetenschappen die voor de moderne mens het vroegere gezag van de kerken hebben verworven; daardoor is de wereldbeschouwing en het mensbeeld van neurologen en biologen door de samenleving overgenomen, en is nu hún spreekwijze overal doorgedrongen in de dagelijkse omgangstaal en het geschreven woord. De geest of de persoon is vrijwel overal vervangen door 'hersenen' of 'brein'.
Daardoor wordt godsdienstigheid voor de moderne mens in haar diepste gronden aangetast.
Bestaansleegte
Het mensbeeld dat daardoor nu in het middelpunt van de aandacht staat, is door de invloed van neurologen beperkt geworden tot niets dan een 'neuronale activiteit' van de hersenen, die ook de spreektaal van psychologen is geworden. Daarnaast schilderen evolutiebiologen de mens af als een verschijnsel dat een 'probeersel van de natuur' is en alleen door toeval ontstaan... maar wat toevallig is ontstaan, had er even toevallig ook niet kunnen zijn. Daardoor wordt uit de hoek van de natuurwetenschappen de waarde van het menszijn verminderd tot niets dan een bevreemdend en voorbijgaand biologisch verschijnsel, met voortplanting en ontwikkeling van de soort als enig doel.
Daardoor wordt de geestelijke zin van het leven echter uit het oog verloren. Dit veroorzaakt een vervreemding van de mens van zijn eigen wezen, van zichzelf als menselijke geest, waardoor zijn bestaan een levensbeschouwelijke leegte wordt, wat een streven naar invulling van die leegte door vermaak en tijdverdrijf tot gevolg heeft.
Deze eenzijdige, wetenschappelijke invloed brengt velen aan het twijfelen en kan het einde van hun godsdienstigheid betekenen. De geestelijke helft van het menszijn wordt immers geloochend en als denkbeeldige onzin afgedaan; daardoor wordt de betekenis van de mens tot die van een louter biologische machinerie, zonder diepere oorzaak of hoger doel, teruggebracht.
De mens is dan niet meer voor zijn daden verantwoordelijk te stellen, want de 'bedrading in zijn hersenen' bepaalt immers zijn handelen. De aansporing God lief te hebben boven al en de naaste alsof het zichzelf betrof, kan daardoor ook niet meer met gezag aan de mensheid worden voorgehouden... en het gedrag van mensen tegenover elkaar is daar dan ook naar.
Zelfvervreemding
Door die 'ontgeestelijking' van de mens, van wie het wezenlijke juist geest is - maar die duidelijk in een toestand van onwetendheid omtrent zichzelf verkeert - wordt diens geestesgesteldheid door een bestaansleegte gekenmerkt. Want wat 'daarbinnen zit' is onbekend, het is een 'zwart gat', een 'black box', waarvan wel de invoer en uitvoer bekend zijn, maar niet wat daarbinnen gebeurt, een theorie bedacht door filosoof en natuurkundige Mario Bunge in 1963.
Deze bestaansleegte voert tot een verveemding van zichzelf, waardoor een innerlijk houvast, een vaste grond onder de voeten, ontbreekt. De wereld om zich heen wordt daardoor een soort gekkenhuis, waar sommigen onbegrijpelijke beslissingen nemen en anderen op leven en dood alkaar bestrijden, terwijl het eigen bestaan wordt ervaren als een stuurloos schip op een woelige zee, dat door de golven willekeurig in een bepaalde richting wordt gedreven en een zinloos noodlot kan toeslaan.
Het levensgevoel van een mens die een bestaansleegte ervaart door het ontbreken van een levensbeschouwing als gevolg van het overheersende, wetenschappelijke materialisme, komt goed tot uiting in het volgende gedicht van Adriaan Roland Holst, 'Hoe zijn wij hier geland'
Hoe zijn wij hier geland,
waartoe... vanwaar...
ligt ergens aan het strand
dat vreemde schip nog klaar?
en als het anker is gelicht,
naar waar... naar waar...?
A. Roland Holst
Uit het gedicht Dit Eiland
'Voorbij de Wegen' (1920)
Om aan die bedreigende bestaanleegte te ontkomen, vluchten velen in een door sociale media geschapen electronische wereld, een 'digitale ruimte' die 'cyber space' wordt genoemd, maar treffen daar een nieuwe leegte aan... die van de narcistische zelfverheerlijking van 'influencers' en andere aandachtsverslaafden, die hun 'volgers' ongemerkt met een minderwaardigheidsgevoel achterlaten.
De menselijke geest is echter het eeuwige leven, dat op weg is om zich te vervolmaken, zodat men zich zeker bewust kan worden van een onbevredigende toestand ten aanzien van die geestelijke groei en kan besluiten zich te richten op een levensbeschouwing, die het bestaan weer zin kan geven.
Klik hier voor een artikel over een onderzoek, waaruit blijkt dat: 'Zelfs atheïsten in seculiere landen vinden dat religie eigenlijk beter is.'
terug naar de woordenlijst
terug naar het weblog
^