Het Griekse, gelijkbenige kruis


Het Griekse kruis (zonnewiel), zinnebeeld van Jezus' leer over het eeuwige leven

In de eeuwen vóór het christendom was er sprake van aanbidding van de zon vanwege de levenschenkende werking die ervan uitging, wat tot uiting kwam in de loop van de jaargetijden. In de lente ontwaakte de natuur en groeiden de planten, in de zomer werden de vruchten ervan rijp, in de herfst konden die worden geoogst, waarna de planten afstierven en er in de winter geen leven in was te ontdekken. Voor het uit zichzelf weer tot leven komen in de lente en het afsterven aan het eind van de herfst, had de toenmalige mens geen verklaring; maar het was een indrukwekkend en verheven gebeuren dat hen bovendien ieder jaar voedsel schonk, waarvan dus zeker een goede god de oorzaak moest zijn. De god voor geboorte en afsterven, waarna weer een wederopstanding volgde, was de god Tammuz met zijn godin Ishtar of Inanna.
Het sterven van Jezus door zijn terechtstelling en zijn daarop volgende opstanding, werd door de toenmalige mens in verband gebracht met de overeenkomstige gebeurtenissen die de god Tammuz meemaakte, waardoor de betekenissen van Jezus en Tammuz met elkaar verweven raakten. Het zinnebeeld voor Tammuz, het zonnewiel, werd daardoor ook met Jezus verbonden. Het gelijkbenige 'Griekse' kruis is een voortzetting van het aloude zonnewiel.

Ook Jezus kende de figuurlijke betekenis van de vier jaargetijden zoals die zichtbaar wordt bij de verschijnselen aan een boom tijdens die jaargetijden. In Mattheüs 24:32 zegt hij: "Leer van de vijgenboom deze les: zo gauw zijn takken uitlopen en in blad schieten, weet je dat de zomer in aantocht is." Hij beschrijft weliswaar niet het hele verloop, maar dat was ook niet het onderwerp van dit gesprek; wel gebruikt hij hier de genoemde figuurlijke betekenis.
Iets dergelijks zegt hij zoals beschreven in Marcus 4:26-29: En hij zei: "Het is met het koninkrijk van God als met een mens die zaad uitstrooit op de aarde: hij slaapt en staat weer op, dag in dag uit, terwijl het zaad ontkiemt en opschiet, ook al weet hij niet hoe. De aarde brengt uit zichzelf vrucht voort, eerst de halm, dan de aar, en dan het rijpe graan in de aar. Maar zo gauw het graan het toelaat, slaat hij er de sikkel in, omdat het tijd is voor de oogst."
Het zonnewiel samen met de zespuntige en achtpuntige ster, ook zonnerad genoemd, werd in de volkscultuur en in de christelijke traditie het zinnebeeld voor Christus, die immers het onvergankelijke, kosmische licht van de wereld is. Dit gebeurde ook in navolging van de Romeinse Sol Invictus (de onoverwinnelijke zon, want de na de zonnewende altijd weer terugkerende zon) en de Divius Iulius keizersiconografie, en ook de Hellenistisch-Ptolemaïsche en Germaanse beeldcultuur van de ster.

In de eerste eeuwen van het christendom stonden de gelovigen veelvuldig aan vervolging bloot en daardoor hadden zij behoefte aan geheime tekens (een wachtwoord) om op veilige wijze aan de ander duidelijk te maken christen te zijn. De eerste letter van de naam Christos - in het Grieks ΧΡΙΣΤΟΣ - is een X (chi). Wordt de X een 1/8ste slag gedraaid, dan verschijnt het rechtopstaande kruis van het zonnewiel, waardoor het rechtopstaande, Griekse kruis rechtstreeks met de naam Christos werd verbonden.
De eerste gelovigen namen daardoor moeiteloos het kruis uit het aloude zonnewiel mee naar hun nieuwe godsdienst, die eerst 'de mensen van de weg' en later het christendom werd genoemd; zeker in de eerste vier eeuwen kwam dat kruis als enige overal voor. Het gaf de naam Xristos aan en daarmee Jezus' betekenis als rabbi, godsdienstleraar en brenger van het eeuwige leven van het Koninkrijk Gods.
Hiernaast een andere afbeelding van een van de reeds genoemde loden boekjes uit de grot in Noord-Jordanië. Het is bedekt met achtpuntige sterren, een zinnebeeld dat op de komst van de messias en zijn leer wijst. Jezus’ naam wordt erin vermeld, samen met wat waarschijnlijk zijn portret is. De tekst is in Oud-Hebreeuws, Aramees en Grieks en komt met de Tenach overeen.
De achtpuntige ster bestaat uit vier warmtestralen (dik) en vier lichtstralen (dun), zie bij de afbeelding van Marduk hierboven.
Hier werd door de eerste christenen het achtspakige zonnewiel met Jezus' naam verbonden door zijn leer over het Koninkrijk Gods als het eeuwige leven.

De opgravingen in Bethsaïda in Galilea, uit de tijd van Jezus
De archeologen dr. Richard A. Freund, rabbi en dr. Rami Arav verrichtten opgravingen in de overblijfselen van Bethsaïda aan het meer van Galilea. Dat werd indertijd verlaten, is met zand bedolven geweest en wordt nu uitgegraven. Archeologisch aangetoond zijn ze nu in de laag uit de tijd van Jezus. Uit Bethsaïda kwamen vier van Jezus’ leerlingen.
Zij vonden in de resten van een zaal een steen met daarop een ±20 cm groot gelijkbenig kruis, ondiep ingegraveerd (daarom op de afbeelding verduidelijkt). Het is het oudste christelijke kruis ooit gevonden. Jezus' leerlingen gebruikten dit gelijkbenige kruis als een betekenisvol zinnebeeld voor het eeuwige leven dat Jezus leerde. Ook op potscherven werd het gevonden, in een zaal, een gemeenschappelijke ruimte. De zaal had een keuken met een wijnkelder en lag naast het huis van een visser.
Volgens de (joodse) archeologen moet het een z.g.n. 'thuissynagoge' zijn geweest en gebruikten de eerste christenen die daarna als gebedsruimte, gezien het gelijkbenige kruis, dat geen joods zinnebeeld is (toch kennen joden het wel, het is de laatste letter van hun alfabet, de taw met teken ＋). De eerste christenen hadden het overgenomen uit voorafgaande godsdiensten, omdat zij het als een uitbeelding van Jezus' leer zagen, die naar het eeuwige leven van het Koninkrijk Gods leidt.
De wijze waarop dit gelijkbenige kruis is getekend (de omtrek), komt overeen met de vorm van het ongelijkbenige kruis, de levensboom, op de afbeelding uit het loden boekje hierboven.

Het gelijkbenige kruis werd veel later ook het Griekse kruis genoemd.

De afbeelding is een zonnewiel met de zon in het midden. Dit leidt naar Psalm 84:12:
"God is een zon en een schild. Genade en glorie schenkt God,
zijn weldaden weigert Hij niet aan wie oprecht hun weg gaan."
Er zijn in de Tenach meer plaatsen waar God met de zon in verband wordt gebracht. Volgens de bijbelvertaler Petrus Canisius luidt de tekst van de grote profeet Jesaja 60:1-5 als volgt:
Sta op, laat het licht u beschijnen, Jeruzalem, want de Zon gaat over u op en de glorie van God begint over u te schijnen. Want zie: duisternis bedekt de aarde, het donker de volkeren, maar over u gaat God op en zijn glorie is boven u verschenen. Volkeren komen af op uw licht, koningen op de luister van uw dageraad. (Petrus Canisius Bijbelvertaling)

Bron: Is the Latin cross a christian symbol? Het eerste deel van deze video gaat over het verschijnen van het Latijnse kruis pas ná het aantreden van keizer Constantijn; het tweede deel gaat over het T-kruis van de godheid Tammuz in Herculaneum; het derde deel over het gelijkbenige kruis als het zinnebeeld voor Jezus en zijn leer.

Het Griekse, gelijkbenige kruis staat voor de Griekse letter Χ (chi), de eerste letter van het woord Christos (Χριστος) en gold in de eerste eeuwen als dé aanduiding voor Jezus en zijn leer over het eeuwige leven van de geest.

Twee zonnewielen op christelijke sarko-phagen in Egypte. Links staan vier zonnen op de plaatsen van de jaargetijden met twee olijftakken voor de 'onoverwinnelijke zon': want na de zonnewende altijd terugkerend; rechts staat één zon in het midden van het kruis met vier 'vogels': menselijke geesten, eromheen.

Griekse kruisen op kerkmuren, waarschijnlijk inwijdingskruisen.

Het grondplan van een kerkgebouw in de vorm van een Grieks kruis, dat is opgebouwd met vier in elkaar geschoven vierkanten. Op het middelste zo gevormde vierkant werd een koepel geplaats die het hemelgewelf voorstelt, zodat de gelovigen in deze kerkvorm met de kosmos worden verbonden.

Het achtspakige zonnewiel staat voor de Griekse letters van het woord ichthus (IΧΘΥΣ), 'vis', het teken voor Jezus; beide woorden iesous en ichthys beginnen en eindigen met i en s.
Het achtspakige wiel geeft het woord 'ichthys' weer, doordat de letters over elkaar zijn geschreven. Deze inscriptie is uit Ephese, uit de 1e eeuw n.Chr.
(Bron Wikiwand)



De rijzende zon werd in alle culturen in de oudheid als een godheid vereerd. Bovenstaande afleiding van het woord 'ichthys' verbonden met de naam Iesous (Jezus) is een onmiskenbare aanwijzing dat de eerste christenen Jezus met de betekenis van het zonnewiel verbonden.

Zoals gezegd waren de Romeinse keizers voor de Romeinen de vertegenwoordigers, de 'Divius Iulius' van de Sol Invictus (de onoverwinnelijke, want na de zonnewende altijd weer terugkerende zon). De keizer was dan ook de opperpriester van de Romeinse godsdienst en sommige keizers maten zich aan zelf goddelijk te zijn. Om hun status aan te duiden, gebruikten zij een aantal zinnebeeldige voorwerpen, de z.g.n. 'regalia', de voorwerpen van de koning ('rex'): de kroon, de scepter en de rijksappel.

De Romeinse regalia

Het gelijkbenige kruis op de appel beeldt daardoor het zonnewiel uit. Zoals gezegd had het zonnewiel betekenis door het streven van onze voorouders in de Oudheid om de hemelse orde - die zij zagen in de omloop van de zon - op aarde te halen d.m.v. onder andere deze voorwerpen en de koning of keizer was de plaatsvervanger op aarde van de zon aan de hemel, wat in zijn 'regalia' tot uiting kwam.
De keuze voor een 'appel' heeft waarschijnlijk te maken met de plantenfamilie de Rosaceae, de Rozenfamilie, waartoe ook de appel behoort. Alle bloemen van die familie zijn vijftallig (5 bloemblaadjes, 5 kelkblaadjes; de roos zelf heeft een aantal kransen van bloemblaadjes). Vijftalligheid had in de Oudheid de betekenis van het geheel, de volmaaktheid, vanwege de vijf elementen, dat zijn de gebruikelijke vier elementen: aarde, water, lucht en vuur, en volgens Aristoteles nog een vijfde, de ether, van Grieks 'aither': hemelstraak, die de ‘quintessence’ was, het wezenlijke.

Constantijn de Grote
Tijdens de strijd tegen mededinger Maxentius om de Milvische brug boven Rome liet Constantijn de Grote zijn soldaten een symbool aanbrengen op hun schilden, waarvan sommige christenen geloven dat dit het labarum-symbool was (Christusmonogram).
Het kruis hiernaast, een levensboom, getoond in een documentaire 'History of the Church' van de Theology Academy (2020) lijkt aannemelijker.
De verslagen van kerkvader Eusebius - die zich waarschijnlijk op uitlatingen van Constantijn baseert die deze jaren later heeft gedaan - en die van Lactantius spreken elkaar deels tegen, maar zeggen wel eensgezind dat Constantijn zijn overwinning toeschreef aan de god van de christenen. Het labarum en het ermee geassocieerde motto "In hoc signo vinces" (in dit teken 'IHS' zul je overwinnen) zou volgens de overlevering aan Constantijn zijn verschenen in een visioen toen hij in Saxa Rubra was, wat zou hebben geleid tot zijn uiteindelijke 'bekering' tot het christendom. Hij zag een kruis boven de zon.
Midden op de dag zou hij boven de zon een uit licht bestaand kruisvormig teken hebben gezien met daarbij in het Grieks de woorden 'hiermee moet je overwinnen' (of 'met dit teken zul je overwinnen'). Wat gebeurde.
Onder historici is er echter discussie of dit teken een zuiver christelijke, een heidense (verwijzend naar de zonnegod) of een kosmische betekenis had. Na zijn overwinning bij de Milvische brug bleef Constantijn overigens offers brengen aan de Romeinse goden. Als Romeinse keizer was hij immers hun opperpriester.

Mozaïek van Constantijn de Grote (280-337) in de Hagia-Sophia; ong. in het jaar 1000 in Constantinopel gemaakt.
Door de aanvaarding door Constantijn van het christendom kregen de christenen in het Romeinse rijk godsdienstvrijheid. Zijn opvolger Theodosius voerde het christendom als staatsgodsdienst in.
Constantijn ging zichzelf zien als de vertegenwoordiger van God op aarde, zoals dat bij Romeinse keizers gebruikelijk was en hij bemoeide zich indringend met de jonge kerk.
Maar ook bleef hij zijn oude, heidense Sol Invictus (Onoverwinnelijke Zon) trouw, zoals aan het zonnewiel is te zien.
Op Constantijns kleding in het midden de zon, daaromheen de vier dagdelen of jaargetijden, dan de cirkel als kringloop van de zon, het zonnewiel, dan het vierkant van de aarde in de vorm van een Keltisch vierkant ⌘.
In de afbeelding zijn hemel en aarde met elkaar verbonden.

Een mozaïek in dezelfde Hagia Sophia uit 1453 beeldt Jezus uit met de Bijbel op zijn knie en zijn hand in de vorm van het belerende teken. Niet alleen op de Bijbel is het Griekse kruis duidelijk zichtbaar, maar ook zijn eigen aureool is een Grieks kruis met in de drie zichtbare armen duidelijke zonnewielen.
IC XC betekent: Iesous Xristos

Zowel Constantijn als Theodosius streefden naar uitbreiding van de kerk en handhaving van de eenheid daarin, want daardoor kwam er rust in het rijk. Om de kerk uit te breiden, werden er in de 3e eeuw ook veel heidenen toegelaten, die hun Tammuz-verering en zinnebeelden - zoals zijn Tau-kruis T - mochten meenemen. In die tijd waren er een aantal belangrijke invloeden in de zich nog ontwikkelende, westerse kerk.
De betekenis van Jezus' zelfoffer (herfst) en opstanding (lente) kwam voor de ongeletterde gelovigen overeen met de kosmische betekenis van Tammuz als de god van ontwaken, vruchtbaarheid en groei in de lente, en van oogst en sterven in de herfst.
Daarnaast was er de betekenis van het zonnewiel, waarvan het zinnebeeld het gelijkbenige kruis ✛ was, terwijl het teken van Tammuz de Griekse hoofdletter Tau was in de vorm van de T. Door de vermenging van culturen groeiden de ✛ en de T naar elkaar toe en werden later het 'Latijnse kruis' ✝︎, met een vorm die al sinds de oudheid bekend was als de levensboom en daardoor voor, iedereen vertrouwd.
De ontwikkeling was: T + ✛ → ✝︎ , het Latijns kruis, maar dat gebeurde pas in de 4e en 5e eeuw, nadat rond 400 paus Damasus aan kerkvader Hiëronimus vroeg de Griekse oertekst van de Bijbel in het volkslatijn (vulgata) te vertalen. In de Griekse tekst staat dat Jezus aan een 'stauros', een paal, werd terechtgesteld, maar het was Hiëronimus die dit met 'crux': kruis vertaalde.
Vanwege zijn menselijke vorm spreekt het Latijnse kruis veel meer tot de verbeelding dan het kosmische Griekse kruis, dat meer een abstracte, zinnebeeldige vorm heeft. Daardoor maakten vooral kunstenaars zich uitgebreid van dit Latijnse kruis meester en plaatsten het in het middelpunt van hun werk, waardoor het algemene bekendheid verkreeg en het Latijnse kruis ook in en op westerse, christelijke kerken verscheen, met of zonder Jezus als 'gekruisigde'.

De vorm van dat kruis was in die tijd wel een bekende, want in de oosterse wereld was het de aanduiding van de levensboom; ook dat was al een oeroud, kosmisch zinnebeeld van de verbinding tussen hemel (kroon) en aarde (wortels), en van het verloop van de jaargetijden door bladgroei en afvallen. Het kruis dat op Armeense kerken staat, is deze oude levensboom.
Daarnaast moet worden vermeld dat de Romeinen de meeste veroordeelden aan een paal spijkerden, wat ze van de Perzen hadden geleerd, terwijl ze voor hooggeplaatste Romeinen een apart martelwerktuig hadden ontwikkeld in de vorm van een T, 'stipes en patibulum' genoemd: het T-kruis. Het gewone volk moest het echter doen met een paal... en voor Jezus werd geen uitzondering gemaakt, zoals de Griekse oertekst vermeldt.
Bij het onderwerp Polykarpos is een uitgebreid, ooggetuige verslag te lezen waarin wordt vermeld, dat de Romeinen de gewoonte hadden veroordeelden aan een paal te nagelen.

De Latijnse nieuwvorm ✝︎ heeft het oorspronkelijke Griekse kruis en de levensboom nooit kunnen verdringen, zij bleven naast elkaar bestaan, getuige de hierna volgende voorbeelden. Het gelijkbenige kruis is immers als zonnewiel een kosmisch oerbeeld, een archetype, dat bovendien met Pythagoras' tetraktys en met het kwadraat van de cirkel is verbonden, en daardoor met wiskunde; dat is met het Latijnse kruis niet het geval. Het is een artefact, dat geleidelijk aan de kerk is binnengeslopen en dat de aandacht gevangen houdt bij een tijdelijke, wrede gebeurtenis op Golgotha, met de dood tot gevolg.
Daardoor wordt dat teken: ✝︎ nu gebruikt om in teksten iemands overlijden aan te duiden. In plaats van het eeuwige leven, weergegeven door de levensboom, de kern van Jezus' leer, is het een aanduiding voor het tegendeel geworden: de dood.

In de eerste eeuwen gebruikten christenen vanuit de traditie o.a. deze tekens en daarnaast het monogram IHS, maar in andere betekenissen dan het reeds genoemde 'In Hoc Signo'.
De heilige Bernardinus van Siena spande zich in de 15e eeuw in voor de verering van de Heilige Naam van Jezus in de vorm van IHS, de eerste drie Griekse hoofd-letters van de naam Jèsous, de vergriekste vorm van de Hebreeuwse naam Jesjoea, die 'JHWH redt': 'God redt' betekent.
IHS is geschreven in de afbeelding van de (hier zwarte) zon, waarvan de rode stralen een cirkel vormen die in een vierkant is gevat.

In het Oosten bleef het Griekse kruis in gebruik.
Een afbeelding van Jezus' Transfiguratie op de berg Tabor in het St Catharinaklooster in Sinaï. Jezus ging met Petrus, Jacobus en Johannes de berg Tabor op, waar hij een gedaanteverwisseling meemaakte en als een licht begon te stralen. Mozes en Elia voegden zich daar bij hem.
Let op het Griekse kruis in een cirkel (zonnewiel) boven en achter Jezus' hoofd, de laatste in zijn aureool of nimbus; terwijl er een achtspakig kruis is te zien achter zijn lichaam in zijn mandorla.

Op Cyprus, Kiti is een kerk uit de 5e eeuw waarvan wordt gezegd, dat die door engelen is gebouwd: panagia tis aggeloktisti. Op het mozaïk (6e eeuw) in de apsis is Maria met Jezus op de arm afgebeeld, Jezus als kind met zijn gebruikelijke aureool.
Boven haar hoofd de tekst ＋ HAGIA ＋ MARIA ＋ (Heilige Maria) tussen gelijkbenige kruisen. Naast haar de
aartsengelen Michaël en Gabriël. Onder haar voeten een rand met kunstzinnig gevormde gelijkbenige kruisen. Niet te zien: de bron of fontein van het eeuwige leven.

Een gebedstafeltje.
In Jezus' aureool op de armen van het Griekse kruis de letters O ω N met de betekenis 'Hij, die Is' of 'Hij die doet Zijn': Jahweh (God).

Boven Jezus' hoofd onmiskenbaar een zonnewiel in de vorm van een kruis met vier stippen ⁜.

Om Jezus heen een ellips in de vorm van een gulden ellips, waarvan de eigenschappen aan die van de gulden snede beantwoorden.

In de archeologische vindplaats Ugarit (NW-Syrië) werden in tempels veel kleitabletten met een afbeelding van Asjera, de vrouw van Jahweh, gevonden. De vleugels duiden op haar hemelse verblijf-plaats en geestelijke vermogens, de koeiehoorns op haar verband met de godinnen Isis en Hathor; de koe schonk levenreddende melk aan haar jongen, zoals ook Asjera.
(Tussen haar hoorns een zonnewiel, gelijkend op dat boven het hoofd en op het kleed van Jezus hiervoor. De Egyptische Hathor heeft op die plaats een zon, wat het zonnewiel met de zon verbindt.)
Als een vrouw een kind kreeg, kwam in haar borsten uit zichzelf de levenreddende aanmaak van melk op gang, wat in de Oudheid met de uit zichzelf bloemen en vruchten vormende levensboom in de lente werd verbonden. Vandaar dat de levensboom bij een vrouwelijke godheid hoorde.

In de Tenach zijn een twintigtal teksten te vinden over het belang van de voedende moederborst, de belangrijkste is:
Jesaja 66:10-11 "Laat allen die Jeruzalem liefhebben zich met haar verheugen en juichen om haar, laat allen die om haar treuren nu samen met haar jubelen. Aan haar vertroostende moederborst zullen jullie drinken en verzadigd worden, haar rijke, volle borsten zullen je zogen en verkwikken."
Jeruzalem als hemelse, beschermende stad wordt in deze tekst vergeleken met een voor haar kinderen zorgende vrouw... Asjera.
Klik hier voor een verzameling bijbelteksten over de diepzinnige betekenis die in de Oudheid aan de vrouwenborst werd toegekend.

Philo van Alexandrië
Een alom gewaardeerde, hellenistisch joodse filosoof uit de joodse leefgemeen-schap in Alexandrië, die een tijdgenoot van Jezus was. Op zijn hoofddeksel een zonnewiel in de vorm van een kruis met vier stippen ※, een kwartslag gedraaid. Meteen boven het zonnewiel staat de Hebreeuwse letter ה hê.
Hij streefde ernaar de Griekse en joodse filosofie met elkaar in overeenstemming te brengen en ging daarbij uit van de 'logos' als scheppende werkzaamheid Gods, zoals in Joh. 1 vermeld.

Een Jezus-ikoon
Ook hier in Jezus' aureool op de benen van het Griekse kruis de letters O ω N met de betekenis 'Hij, die Is' of 'Hij die doet Zijn': Jahweh (God).

Aan de opvullingen tussen de armen is duidelijk te zien dat het om een vierbenig, Grieks kruis gaat. Ook heeft de maker van het ikoon de achtergrond geheel opgevuld met vierkanten met daarin verweven vierkanten, die een kwartslag zijn gedraaid.

Aureool en boek overschrijden de omlijsting als teken van het buitengewone, het onaardse en eeuwige.

Eén van de Byzantijnse ikonen die Gods heilige geest als een gelijkenis met een duif voorstellen. Het Griekse 'to agion pneuma' betekent: de heilige geest. In het aureool de letters O ω N met de betekenis 'Hij, die Is' of 'Hij die doet Zijn': Jahweh (God).
Johannes 1:32 "Ik zag dat de Heilige Geest als een duif uit de hemel neerdaalde en op Hem bleef." Jezus leerde middels gelijke-nissen en dat is ook deze duif, het is een beeldspraak. In Jakob Lorbers Grote Joh. Evang. is te lezen dat dit bij Jezus' doop alleen gebeurde om aan Johannes de uitkomst te tonen van de voorspelling die aan hem was gedaan.
De heilige geest Gods is in twee vierkanten gevat, zoals dat op sommige ikonen ook met Jezus als persoon het geval is. Jezus en de duif hebben ook hetzelfde aureool, m.a.w. Gods heilige geest is als geest in de mens Jezus bij ons geweest.

Op dit ikoon is achter de kop, van de als een duif neerdalende heilige geest, het aureool met het gelijkbenige kruis van Jezus te zien; daaruit zetten rode liefdesstralen zich voort naar de twaalf leerlingen. In de Oudheid betekende rood het mannelijke uitgekeerde van de geest als kracht, blauw het vrouwelijke ingetogene, achter de vogel in de hemel. Beide kleuren zijn overal in evenwicht.
De hele ruimte is gevuld met het gouden licht van Gods heilige geest.
Petrus houdt de sleutel van de poort naar het Koninkrijk van het eeuwige leven vast; hier heeft de greep de vorm van een vierkant, maar er zijn ook sleutels met een vierkante baard en een greep in de vorm van een Grieks kruis in een cirkel.

Jezus maakt een zegenend gebaar met de open hand op Petrus, als hij Petrus de sleutels van de poort naar Gods Koninkrijk geeft. De grepen zijn hier een vierkant, de baard een vierkant met in het midden een gelijkbenig kruis.

Jezus' leer is de sleutel voor het eeuwige leven en die leer wordt hier met vierkant en gelijkbenig kruis weergegeven.

Een tetramorf (viervorm) met de vier dieren uit het visioen van Ezechiël 1:4-14 - adelaar, leeuw, stier en mens, die later in die volgorde met de evangelisten werden verbonden: Johannes, Marcus, Lucas en Mattheüs.
Op de plaats in het midden staat vaak Jezus afgebeeld, hier het met zijn leer overeenkomende gelijkbenige kruis.
Zie hiervoor ook het visioen van Ezechiël

Een tetramorf met daarin (de aanzet tot) een gelijkbenig kruis. In het midden daarvan het Lam Gods met een gelijkbenig kruis (op een handvat) en een aureool. Op het grote kruis de vier paradijsrivieren met de vier evangelisten (met de vier dieren). Op de hoeken de vier hoofddeugden.
Ook in deze westerse, middeleeuwse christelijke mandala troont de godheid in het midden, vaak in de vorm van de Verlosser met de vier zinnebeeldige figuren van de evangelisten.
Bron: C.G. Jung - Psychologie und Alchemie

In Israël zijn op de heilige plaatsen die op Jezus betrekking hebben, kerken gebouwd. Eén van deze kerken is een koepelkerk met in de koepel dit raam. In het midden Jezus' leer als een dertientallig, Grieks kruis, er omheen twaalf sterren voor zijn leerlingen.
Hier is te zien dat ieder been van het gelijkbenige kruis drie van de twaalf leerlingen omvat. Zo zijn er ook Griekse kruisen, waar aan de uiteinden van de vier benen aan ieder drie cirkeltjes of uitsteekseltjes zijn bevestigd, die samen de twaalf leerlingen voorstellen.
Deze 12 vormen kunnen ook een gestileerde weergave zijn van de oorspronkelijke 12 bladeren van de levensboom. Tussen de binnenste en buitenste cirkel 12 achtpuntige sterren van de 12 leerlingen, die Jezus' leer hebben aangenomen en nu met een achtpuntige ster - Jezus' leer - worden weergegeven.

De oude Grieks Orthodoxe kerken zijn getooid met een Grieks kruis.

Ook in Russisch Orthodoxe kerken is het Griekse kruis veelvuldig aangebracht, vooral op plafonds en in doorgangen. Deze zijn een keuze uit meerdere uit de bekende Sint Basilius Kathedraal aan het Rode Plein in Moskou. De grondvorm van de kerk is een vierkant.
De eerste afbeelding linksboven komt overeen met de achtpuntige ster uit de loden boekjes.
Aan de uiterst eenvoudige vorm van het gelijkbenige kruis weten Russische kunstenaars op oneindig afwisselende wijzen uitdrukking te geven.

In Sint Petersburg staat de Kerk van de Verlosser.
In Russische kerken is geen plekje aan de muren of aan de plafonds onbenut gelaten. Overal bevinden zich afbeeldingen van Jezus, Maria en heiligen, omgeven door verschillende afbeeldingen van het gelijkbenige kruis.

De koepel van de katholieke kathedraal in Sint Petersburg
In de hoeken van het gelijkbenige kruis bevinden zich vier engelen. Hun houding t.o.v. elkaar is zodanig, dat de indruk van een kringloop wordt gewekt, die overeenkomt met een Soemerische afbeelding hierboven.
De afbeelding in de koepel, die de hemel voorstelt, is een zonnewiel.

Josafat van Polotsk werd ±1580 geboren in Volodymyr, Oekraïne. Hij trad hij in bij de Basilianen. Als bisschop van Polotsk zette hij zich in voor de eenheid van de Kerk. Hij studeerde onder begeleiding van Pierre Favre, een van de stichters van de Sociëteit van Jezus (jezuïeten). Daarna werd hij benoemd tot prior van verscheidene kloosters.
Op zijn boek een Grieks kruis in een zonnewiel, de cirkel met de vier stippen.

En ook de oorspronkelijke Andesbewoners in Chili kozen voor het Griekse kruis op hun kerkje. In hun cultuur komen vierkanten veel voor.
Zij hebben hun kerkje gebouwd met 'adobe', gedroogde klei met riet vermengd. Aan de overkant van de weg staat een Latijns kruis. Plaats: Machuca, Chili

Bogomielen ('bogo mil': vriend van God)
In de 10e eeuw kwam er uit Bulgarije de aanzet voor geestelijke vernieuwing. Deze was verbonden met de beweging van de Bogomielen; dit betekent letterlijk 'vrienden van God'. Het waren de 'ketters' van de Balkan. Ze werden bestreden door de Grieks-orthodoxe kerk en verjaagd naar Bosnië. Andere Bogomielen kwamen naar Italië en Zuid-Frankrijk, waar zij bekend werden als de Katharen.

De vierkante Bogomielenbijbel Besica met daarop een zonnewiel
Daarnaast een versierd Grieks kruis
Het woord Kathaar (Grieks: katharsis) betekent 'zuiver' en de hiermee verbonden reiniging van de ziel stond in het middelpunt van de Bogomielenleer.
Hun school bestond uit drie groepen: a) de belangstellenden, b) de gelovigen, die met elkaar de gemeenten vormden en c) de ingewijden, die de gemeenten leidden en als predikers en genezers rondreisden.
Deze mannelijke en vrouwelijke ingewijden werden de 'goede Christenen' genoemd. Zij doopten de gelovigen met water en met vuur (met de Heilige Geest). Zij leidden een apostolisch leven van armoede en zetten zich in voor de verwezenlijking van het christendom in het dagelijkse leven.
Als grondlegger van de Bogomielen-beweging wordt wel Boyan genoemd, de jongste zoon van de Bulgaarse tsaar Simeon. Grote delen van de Bulgaarse bevolking sloten zich bij deze beweging aan.
Het was een persoonlijke, mystieke weg naar hereniging met God en werd daarom later door de inquisitie (religieuze politie) monddood gemaakt.

Het zesspakige zonnewiel werd omgevormd tot het Christus-monogram met de letters Χ (chi) en P (rho), de eerste en tweede letter van de naam Christos (Χριστός)

Op de speld links onder is het zesspakige Christusmonogram samengevoegd met de zon in een vierspakig zonnewiel. Het zesspakige wiel verwees naar het gekantelde vierkant.


Bet Giyorgis kerk in Ethiopië
Bet Giyorgis: Sint Georgius ± 1200 n.Chr.; monoliet, 15 m hoog, ook binnen in de vorm van een kruis.
Er zijn er 11, dit is de laatste en grootste. De kerken zijn door de gelovigen in het zachte, vulkanische gesteente uitgehakt.

Afbeelding uit de Ethiopische Bijbel
Links het eenvoudige, achtspakige zonnewiel op de vele afbeeldingen in de Ethiopische Tewahedo-bijbel.
Rechts een rijk versierd zonnewiel op de kleding van een Ethiopische priester.

In de Bijbel van de Tewahedo-kerk in Ethiopië komt deze afbeelding voor van een evangelist die zijn Evangelie schrijft. Zijn zetel heeft de vorm van een gelijkbenig kruis, op zijn voetenbakje zo'n kruis in twee cirkels en op zijn waterkruik (het levende water) eveneens dat kruis.

Munten met Christusmonogram, kruisen en zonnewiel

Fibula (mantelspeld) uit Dorestad, ± 8e eeuw,
nu Wijk bij Duurstede

Bourgondisch edelsmeedwerk met gedraaid, Grieks kruis

Grieks kruis in de grafkelder onder de vroegere Westmonster- of Sint Martinuskerk op de Markt in Middelburg, die daar van de 10e tot de 15e eeuw heeft gestaan.

Op deze grafsteen in de kapel van St-John's College in Durham, Engeland is in het midden het gelijkbenige kruis te zien met tussen de benen vier versieringen: het zonnewiel. Dat is gevat in een achthoek met daar omheen 8 stralen in de vorm van levensbomen (paradijsbomen) met ieder drie bladeren of bebladerde takken, het geheel gevat in een cirkel.
Bron: Australian Inst. for Orthodox Christian Studies

Inwijdingstegels in de vorm van een Grieks kruis, die nog heden ten dage in de muur van een kerk worden ingemetseld.
Links boven die uit de kapel van de St Willibrordabdij, Slangenburg (Doetinchem, 1955)

Een Germaans zonnewiel onder een Grieks kruis op een boerderij in Weerselo, Twenthe en een tuugkist (kledingkist) met zesspakige zonnewielen, begin 20e eeuw.

Benedictus van Nursia (480-547 is de grondlegger van het kloosterwezen in Europa. Hij is bekend om zijn hoofdregel: Ora et labora, bid en werk. Hiernaast een deel van zijn zegelring: een gelijkbenig kruis in een dubbele, versierde cirkel.

De Ierse monnik Lebuinus vestigde zich in de 8e eeuw in het stadje Deventer om er het christendom te verspreiden onder de Sak-sen, die ten oosten van Deventer woonden. Hij ondervond veel tegenstand en meerma-len werd zijn kerkje verwoest, maar hij kreeg ook altijd hulp om het weer op te bouwen. Ten slotte werd hij door de Saksen vermoord.
In Deventer staat nu de Sint Lebuinuskerk.
Op de uiteinden van het gelijkbenige kruis op zijn staf zijn de drie lobben van het eikenblad te zien; ook zijn banier toont (rood op wit) het gelijkbenige kruis.

Bisschop Albertus van Leuven streed in de 12e eeuw voor de onafhankelijkheid van de kerk van de wereldse macht van de keizer, wat hem zijn leven kostte.
Op het toenmalige, romaanse kerkgebouw stonden gelijkbenige, Griekse kruisen.
In zijn hand houdt hij de bisschopsstaf; die geeft niet alleen de verbinding tussen boven en beneden weer, maar is ook een gestileer-de levensboom, met in de krul bladeren, een schaap, een gelijkbenig kruis of andere afbeeldingen.

Pastoor Frederik van Hallum (begin 12e eeuw) streed in Friesland tegen het heidendom (de draak) en bevorderde het geloof (de Vrouwe). Hij stichtte het Friese klooster Mariëngaard (gebouw), waar de regel van Norbertus werd gevolgd.

De wand achter hem is geheel bezet met achtspakige zonnewielen, geheel in overeenstemming met dat van het loden boekje, als eerste aanduiding ooit van Jezus' hemelse leer.

Het gelijkbenige kruis in een vierkant

Sint Gregorius van Nazianze, Cappadocië
Op zijn stola levensbomen.

Gelijkbenige kruisen komen veel voor in cirkels, maar ook in vierkanten, zoals op Oosterse priestergewaden. In dat geval zijn vaak gelijkbe-nige kruisen in vierkanten afgebeeld, zoals hiernaast.
Het inwendige kruis is a.h.w. binnenste-buiten gekeerd tot een uitwendig vierkant. Het zijn twee tegendelen die samen een eenheid vormen.

In de wijsbegeerte van Pythagoras stond het begrip ‘tetraktys’, de vierheid’ in het middelpunt. Over de tetraktys is weinig bekend, maar wel dat zij de ‘bron was van het immer stromende leven’.
Wiskundig werd dat eeuwige leven door het getal vier weergegeven, want 1+2+3+4=10 en 10=1+0=1, waardoor het tellen weer bij 1 werd begonnen in een eindeloze kringloop. Vier werd weergegeven door het gelijkbenige kruis (bij de Hindoes was de vier een +) en het vierkant.
Jezus’ volgelingen kenden al het gelijkbenige kruis en Griekse priesters voegden daar het vierkant aan toe, waardoor dit geheel een zinnebeeldige weergave werd van Jezus’ leer over het eeuwige leven.

Volgens de pythagoreeër Hiërokles bete-kende de Tetraktys de godheid, de bron van Eeuwige Orde en in het Oudgrieks betekent ‘tetra-gonos’: vierkant, vierhoekig, sterk, volmaakt, waardoor het vierkant een
geschikte uitbeelding zowel van de tetraktys als van de godheid zou kunnen zijn.

De heilige Jakobus

Jacobus' Bijbel wordt door de viervoudigheid van waarschijnlijk een levensboom gekenmerkt. De titel van een boek is de kortste weergave van de inhoud ervan, in dit geval: Jezus' leer van het eeuwige leven, dat door die viervoudigheid wordt weergegeven.

Sint Silvester, paus in Rome

Ook zijn Bijbel wordt met een levensboom getooid, weergave van Jezus' leer over het eeuwige leven van Gods koninkrijk.

Lidwina van Schiedam (1380) viel op het ijs, brak haar heup en was 38 jaar bedle-gerig. Te midden van haar lijden was zij een voorbeeld van heldhaftig geduld en uitzon-derlijke liefde tot God en medemensen.

Op 14 april 1433 mocht zij door haar voortdurende beschouwing van Jezus’ lijden zijn heerlijkheid zien.
Zij ziet Jezus als de zon met in het midden het gelijkbenige kruis en daar omheen licht- en warmtestralen, overeenkomend met het achtspakige zonnewiel op de loden boekjes.
De rozen verbeelden Jezus' liefde.

Ingemetselde zonnetekens in kerkmuren en op daken




Achtspakig zonnewiel in het dak van het kerkje van Oostum

Het achtspakige zonnewiel in de gevel van de Lutherse Kerk in Maastricht.

Zonnewielen in de muren van het kerkje van Ochtezeele en de Majellakerk in Bussum

Op de toren van de St. Joriskerk in de Hoofdstraat in Terborg, gebouwd rond 1900 twee gekantelde, vierkante, ingemetselde zonnewielen.
Zij kunnen ook worden gezien als een ruit met daarin de X van Xristos.

In alle ramen het zonnewiel, in de deuren het Christusmonogram.
Het hexagram herinnert ons aan Israël: grondslag van het christendom.
Er zijn in de St Joriskerk vier inwijdingskruisen in de muren gemetseld, twee in de ene en in de andere muur, zodanig, dat zij (vrijwel) een vierkant vormen.
Het askruisje als teken van boetedoening werd in de 11e eeuw ingevoerd. In een tijd dat het Latijnse kruis algemeen bekend was geworden, werd toch gekozen voor het oorspronkelijke Griekse kruis, terwijl dit als inleiding werd gezien van de viering van Pasen.
Klik hier voor de geschiedenis van het askruisje.

Ook in andere godsdiensten vindt de vierheid in verband met de godheid toepassing. In Noord-Peru bij de plaats Trujillo bevinden zich de Moche-tempels Huaca del Sol en Huaca de la Luna. In de laatste vond men afbeeldingen van de hoofdgod Ai Apaec. Hij wordt hier afgebeeld in een ruit, een gedraaid vierkant met om hem heen ook altijd vierkanten.

Ai Apaec's gezicht zelf heeft de vorm van een vierkant. Het wordt tweezijdig, links-rechts symmetrisch afgebeeld. De tempels staan naast de heilige, witte berg, die ook symmetrisch is, waarschijnlijk een oude vulcaan.


terug naar het overzicht

terug naar het weblog






^