Chavín de Huántar


De Chavín-tempel in Chavín de Huántar in de Andes
In Zuid-Amerika zijn Colombia en Peru de grote cultuurlanden - Colombia met de Maya en Peru (en Bolivia) met een vijftal elkaar opvolgende culturen, waaronder de Moche in het noorden, de Chavín-cultuur in het zuiden en de Inca’s als laatse in een groot deel van de Andes.
Ik maakte twee familiereizen naar Peru en was onder de indruk van de vele, grote tempels die in dat land zijn te vinden, naast andere uitingen van godsdienstigheid en cultuur, die ‘huacas’ worden genoemd. Er zijn ook observatoria te vinden die verband hielden met de zonnewendes en de dag/nachteveningen.
Onder leiding van een deskundige en goed Engels sprekende gids bezochten wij ook de tempel in het plaatsje Chavín de Huántar.
ChatGPT heeft een samenvatting gemaakt van wat er over deze tempel bekend is geworden.

1. De Chavín-tempel in Chavín de Huántar in de Andes (bron: ChatGPT4)

De kleurverdeling in de Chavín-tempel in Chavín de Huántar, kan een symbolische betekenis hebben, die verband houdt met dualiteit, zoals mannelijk en vrouwelijk.
De Chavín-cultuur (ca. 1200-500 v.Chr.) in de centrale Andes in Peru was sterk gericht op dualistische principes, wat in veel van hun kunst en architectuur tot uiting komt.

[De hoofdingang van de tempel met een witte en zwarte zuil, en een in wit/zwart verdeelde trap er naartoe. Ook voor tempels in het Midden-Oosten stonden deze zuilen met de namen 'Jachin' (vaststellen, waar-nemen) en Boaz (ondernemen), m.a.w.: 'bewuste kracht', geest.
(eigen foto's)]

Dualiteit in de Chavín-cultuur
In veel Andes-culturen was dualisme een fundamenteel concept, vaak gekoppeld aan de tegenstelling tussen mannelijk en vrouwelijk, hemel en aarde, licht en donker, of droog en vochtig. De Inca’s, die later kwamen, erfden dit denken en organiseerden hun samenleving ook in duale structuren (zoals hanan en hurin, oftewel boven en beneden).
De Chavín-tempel, als een belangrijk religieus centrum, kan ook deze dualiteit hebben weerspiegeld.

Zwart en wit als symbool
De witte en zwarte zijden van de tempel zouden kunnen verwijzen naar:
- Mannelijk en vrouwelijk: in veel oude culturen wordt wit geassocieerd met licht, lucht en het mannelijke principe, terwijl zwart wordt geassocieerd met de aarde, vruchtbaarheid en het vrouwelijke.
- Dag en nacht: de tempel zou de cyclus van de zon kunnen symboliseren, net zoals andere precolumbiaanse tempels die astronomisch georiënteerd waren.
- Leven en dood: de tempel diende waarschijnlijk als een plaats van overgang, waar priesters rituelen uitvoerden die met wedergeboorte en transformatie te maken hadden.
[dit is een trap in een ander deel van de tempel, die wit/zwart moet zijn geweest]

[De tempel ligt op een landtong waar twee riviertjes samenvloeien, een plaats met een zinnebeeldige betekenis. Onder de tempel was een zijtakje aangebracht die door een tunneltje stroomde. Op het plein daarboven waren gaten gemaakt, die konden worden geopend en gesloten, waardoor tonen hoorbaar werden.
Geen blokfluit, maar een soort 'beek-fluit', waardoor de tempel een natuurlijke muziek voortbracht.]

Ondersteuning door archeologisch aanwijzingen
Hoewel er geen geschreven bronnen van de Chavín-cultuur zijn, geven archeologische vondsten ons aanwijzingen over hun wereldbeeld.
Het centrale beeld in de tempel, de Lanzón (zie beneden), toont een wezen met kenmerken van zowel een jaguar als een slang, wat op een samensmelting van tegengestelde krachten duidt. Ook de iconografie op keramiek en steengravures laat wezens zien met dubbele gezichten of symmetrische eigenschappen, wat wijst op een kosmologisch dualisme.

Inderdaad kan het kleurcontrast in de Chavín de Huántar-tempel heel goed een bewuste uitdrukking zijn geweest van het mannelijke en vrouwelijke principe, of een bredere dualistische kosmologie, die diep geworteld was in de Andes-beschavingen [denk aan de Huaca de la Luna en de Huaca del Sol van de Moche-cultuur in Trujillo].


2. Lanzón (bron: Wikipedia)
De Lanzón is een granieten stèle die wordt geassocieerd met de Chavín-cultuur.[1] Zij bevindt zich in de Oude Tempel van Chavin de Huántar, die is gelegen in de centrale hooglanden van Peru, district Huántar. De Chavín-religie was de eerste grote religieuze en culturele beweging in het Andesgebergte, bloeiend tussen 900 en 200 v.Chr.
De Lanzón zelf werd gemaakt tijdens de Early Horizon-periode van de Andeskunst rond 500 v.Chr.[2] en ontleent zijn naam aan het Spaanse woord voor ‘lans’, een toespeling op de vorm van het beeld.[3]
De naam is echter twijfelachtig, omdat de vorm meer lijkt op een hooglandploeg die destijds voor landbouwdoeleinden zou zijn gebruikt.[4] Hierdoor wordt vermoed dat de afgebeelde godheid verband houdt met agrarische aanbidding.

[In de vloer is het gelijkbenige kruis te zien waarin de Lanzón in het gangenstelsel onder de tempel stond.]
Geografische locatie en betekenis
De Lanzón bevindt zich in het hart van Chavín de Huántar-tempel. Deze plaats lag destijds aan een van de weinige passen tussen het bergachtige gebied van de kust en de dichte Amazone.[5] Vanwege de moeilijkheidsgraad van de geografie móet men deze passages hebben gebruikt. De tentoonstelling van Chavín-kunst, zoals de Lanzon, aan andere culturen vond plaats vanwege de geografische locatie.[6] Archeologen hebben textiel gevonden dat de architectuur van Chavín weerspiegelt en zijn sculpturale artefacten die zo ver weg begraven liggen als de zuidkust op locaties zoals Karwa, wat suggereert dat de invloed ervan veel verder reikte dan veel andere locaties in die tijd.[7]
Visuele analyse
De Lanzón is geplaatst in de centrale, gelijkbenig-kruisvormige kamer van een labyrintische reeks ondergrondse gangen in de Oude Tempel van het ceremoniële en religieuze centrum van Chavín de Huántar.
Toegewijden zouden naar het doolhof van pikzwarte tunnels worden geleid en uit-eindelijk oog in oog komen te staan met het beeld. De desoriëntatie van de aanbidders, naast de hallucinogene effecten van de San Pedro-cactus die ze kregen voordat ze binnenkwamen, verhoogde de visuele en psychologische indruk van het beeld.

[De gangen vertonen een kunstig, vierkant ontwerp, wat op deze foto duidelijk is te zien.
Klik hier voor de vierkanten die te vinden zijn in de Huaca de la Luna, de Moche-tempel nabij Trujillo, Noord-Peru.]

De beelden van de Lanzon zijn een complexe reeks lijnwerken, die zich rond elk van de drie zijden van de driehoekige vorm van vloer tot plafond ontplooien.[8] Doordat de afbeeldingen ruimtelijk verdeeld zijn, zou men het beeld moeten omcirkelen om het ontwerp ervan volledig te kunnen bekijken

Symmetrie
De Lanzon toont een antropomorfe figuur met een bek, klauwen en tanden die op een jaguar lijken. Het haar van het wezen stroomt in alle richtingen en eindigt in de hoofden van slangen. De ogen zijn gestileerd, gewoonlijk hangerogen genoemd. Het snijwerk is bijna perfect symmetrisch, behalve dat de ene hand omhoog wordt gestoken en de andere omlaag.
Bovendien wordt er speciale aandacht besteed aan de ogen, neus, lippen en tanden - het diepere snijwerk voor deze kenmerken laten ze beter uitkomen door het hogere reliëf [veroorzaakt door het gebruik van paddestoelen of cactussen door de priesters om verbinding te krijgen met de geestelijke wereld, vandaar de hand omhoog en omlaag, boven en beneden].

Kosmologie
De Lanzón drukt een fundamenteel motief uit binnen de kunst van Chavín: de jaguar. Deze representaties variëren van realisme tot gestileerd antropomorfisme, waarbij deze specifieke stella onder de laatste categorie valt.[10] De beelden van de jaguar komen zo vaak voor binnen de Chavín-kunst dat er een hypothese is dat ze de basis waren voor de jaguarcultus, die de kenmerken van deze dieren aanbaden.[11]
Deze afbeelding van een antropomorfe jaguargodheid leent zich voor andere kosmologische overtuigingen, niet alleen van Chavín, maar van de Andes-maatschappij als geheel.
Camay, het geloof dat een object een kanaal is voor een godheid, is bijzonder belangrijk bij het overwegen van de functie van de Lanzón.[12] Hoewel het gemaakt was van aards materiaal, huisvestte de Lanzón een hemels wezen, de mensen van Chavín brachten het zelfs offers van voedsel en keramiek.[13]

Bovendien functioneert het centrale beeld van de Lanzon als 'axis mundi', 'wereldas' of spil die de hemelen, de aarde en de onderwereld met elkaar verbindt. Dit concept wordt ook weerspiegeld in de opgeheven en omlaagwijzende armen, de ene gericht naar de hemel en de andere naar de aardse.[14] Deze tegenovergestelde armen weerspiegelen ook het belang van dualiteit. Tegenpolen die in het dagelijkse leven worden gezien, zoals nacht/dag, leven/dood, mannelijk/vrouwelijk, werden als heilig beschouwd, omdat zij evenwicht mogelijk maakten.[15]
Het belang van dualiteit wordt ook gezien met decontourrivaliteit van de slangen en het haar, de transformatie tussen mens en dier, en de geografische ligging tussen de dorre bergketens in Huántar en de weelderige begroeing van het Amazonegebied.[16]

Ten slotte, een belangrijk kosmologisch geloof binnen de Andesmaatschappij als geheel, is tinku. Dit is het denkbeeld van meerdere delen die samensmelten om iets geheel nieuws te scheppen.[17] De strategische geografische locatie van de tempel en de Lanzón, ligt daardoor in de zinnebeeldige betekenis van het samenkomen van de riviertjes Mosna en Wacheqsa.

terug naar God als man en vrouw

terug naar het weblog






^