Tien geboden voor de Katholieke Kerk


Door Marcel Hulspas, De Pers, 19 juli 2010
Als de Rooms-Katholieke Kerk het einde van deze eeuw wil halen, zal ze haar denken en doen drastisch moeten herzien. Nieuwe 'Tien geboden' voor een van binnenuit bedreigd instituut.

1. Verbeter de wereld, begin bij uzelve
Seksueel misbruik binnen de kerk is niets nieuws. Al eeuwenlang worden priesters en andere kerkelijke ambtsdagers hiervan beschuldigd. Alleen, tot voor kort dacht iedereen dat het om incidenten ging. Tien jaar geleden echter begonnen in de Verenigde Staten en Ierland geruchten te circuleren over grootschalig en systematisch seksueel misbruik door geestelijken. Een handjevol beschuldigingen leidde in beide landen tot een ware vloedgolf van aanklachten. De Amerikaanse bisschoppen reageerden alert: er kwam een groot, onafhankelijk onderzoek. In het eindrapport, het John Jay Report dat in 2004 verscheen, werden ruim 4.300 geestelijken aangeklaagd.
In Ierland hadden de beschuldigingen voornamelijk betrekking op katholieke internaten. Hier werd het onderzoek door de kerk zelf georganiseerd en dat verliep tergend langzaam. Het eindrapport verscheen pas in mei vorig jaar, maar constateerde keihard dat priesters en nonnen gedurende vele decennia duizenden kinderen hadden vernederd, mishandeld en misbruikt.
Ondertussen zijn vergelijkbare schandalen uitgebroken in Canada, Engeland, Nederland, België, Oostenrijk, Spanje, Duitsland, Zwitserland en Brazilië. In Polen en Italië zit de deksel nog stevig op de doofpot, al lijkt dat een kwestie van tijd. Deze crisis (volgens de dissidente theoloog Hans Küng 'de ergste sinds de Reformatie') is dus nog lang niet voorbij.
Het meest schokkend is wellicht niet het misbruik op zich, maar de manier waarop de kerk hiermee omging:
- signalen werden genegeerd;
- daders in bescherming genomen;
- slachtoffers onder druk gezet (of afgekocht).
Dat het seksueel misbruik zo'n omvang kon aannemen, is met name te danken aan deze perverse 'bedrijfscultuur'. De kerk dient dat te erkennen en deze cultuur zo snel mogelijk uit te bannen.
Eeuwenlang heeft de Rooms-Katholieke Kerk haar macht weten te consolideren dankzij haar greep op opvoeding en onderwijs ('Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst'). Ze heeft altijd gepretendeerd het beste met kinderen voor te hebben. De Kerk heeft echter jammerlijk gefaald. Het is een groot verlies, maar ze kan niet anders dan dit werkterrein verlaten.

2. Gij zult voortaan van kinderen afblijven
Totdat ze het vertrouwen van ouders heeft herwonnen. Een belangrijke stap op deze weg is dat ze haar visie op seksualiteit radicaal herziet.
Het seksueel misbruik wordt niet veroorzaakt door het celibaat, zoals wel wordt gedacht. Onderzoek geeft aan dat het aantal daders dat zich in katholieke instellingen ophoudt niet echt hoger ligt dan in andere zorginstellingen. Maar dankzij die 'bedrijfscultuur' kunnen ze veel langer ongestraft hun gang gaan.
Toch zal de kerk het celibaat moeten afschaffen. Ten eerste zorgt het ervoor dat priesteropleidingen onevenredig veel jongeren aantrekken die overhoop liggen met hun eigen seksualiteit (zoals homoseksuelen die hun geaardheid niet kunnen accepteren). Ten tweede toont dit (onbijbelse) gebod de buitenwereld dat de kerk zélf zich geen raad weet met seksualiteit en hopeloos verouderd is. Dus, gij zult trouwen!

3. Gij zult trouwen
Er zijn ergere dingen in de wereld. Misdadigers de hand boven het hoofd houden bijvoorbeeld. Steeds opnieuw blijkt dat hogere geestelijken die alarmsignalen ontvingen, de daders niet aanpakten maar juist te hulp schoten! Het Vaticaan zélf gaf het slechte voorbeeld. De Mexicaanse priester/pederast/bigamist Marcial Maciel kon jarenlang ongestoord zijn gang gaan doordat hij de bescherming genoot van paus Johannes Paulus II, die zijn conservatieve zendingswerk blijkbaar belangrijker vond dan het lot van Maciels slachtoffers.
Ook de huidige paus heeft wellicht boter op zijn hoofd. Dertig jaar geleden toen Benedictus XVI nog Jozef Ratzinger heette en aartsbisschop van München was, regelde zijn bisdom de geruisloze overplaatsing van de priester/kinderverkrachter Peter Hullermann naar een andere parochie. En dat terwijl psychiaters het bisdom heel duidelijk gewaarschuwd hadden dat deze man, als hij de kans kreeg, opnieuw zou toeslaan.
Zo zijn er tientallen gevallen op te noemen. Pas afgelopen maand (15 juli) maakte het Vaticaan bekend dat priesters die zich schuldig hebben gemaakt aan seksueel misbruik, direct ontslagen dienen te worden. Terwijl iedereen dat toch kan bedenken.

4. Gij zult misbruikers zo snel mogelijk straffen
Niemand weet of Ratzinger direct betrokken was bij de Hullermann-affaire. Hij zwijgt erover. Hij zwijgt veel. Iedere uitlating, zo vreest hij, kan de kerk schaden. In 2001, toen de misbruikaffaires aan het rollen kwamen en Ratzinger nog voorzitter was van de Congregatie voor de Geloofsleer, stuurde hij alle bisschoppen een brief waarin hij hen meedeelde dat seksueel misbruik door geestelijken voortaan onder het 'Secretum pontificium' viel, het 'Geheim van de paus'. Dat betekende dat dergelijke misdaden aan het Vaticaan moesten worden gemeld en verder nergens - het Vaticaan zou de zaak afhandelen.
Een besluit met catastrofale gevolgen. Iedere pr-adviseur weet: zodra je in de media beschuldigd wordt van ongeoorloofde praktijken, moet je open kaart spelen. Traineren, gegevens achterhouden, agressief terugslaan: het haalt niets uit; het leidt alleen maar tot meer achterdocht.

5. Gij zult open en eerlijk communiceren
Maar de kerk bleek daartoe niet in staat. Afgelopen maart bood Benedictus voor het eerst verontschuldigingen aan namens de kerk - maar uitsluitend aan de slachtoffers in Ierland. Suggesties om de schuldbekentenis te richten aan álle slachtoffers, wees hij van de hand.
Het Vaticaan erkent uitsluitend schuld als deze is vastgesteld door een door haar zelf ingestelde onderzoekscommissie. Nederlandse misbruikslachtoffers (zo'n tweeduizend) krijgen van de kerk te horen dat ze zich moeten melden bij de organisatie Hulp en Recht - een kerkelijk orgaan.

6. Gij zult niet voor eigen rechter spelen
Daar zit meer achter dan angst voor harde conclusies. De kerk beschouwt zichzelf als de enig ware bron van moreel gezag! Niemand kan of mag haar veroordelen, dat doet ze zelf. Die houding leidde begin vorig jaar nog tot een heftige aanvaring met Europese politici. Benedictus haalde toen vier bisschoppen binnen die ooit gewijd waren door de in 1991 overleden extreem-rechtse (geëxcommuniceerde) Franse aartsbisschop Marcel Lefebre. Eén van hen, Richard Williamson, bleek een Holocaustontkenner.
Het besluit veroorzaakte dan ook een storm van kritiek maar Benedictus gaf geen krimp - zelfs niet nadat de Duitse bondskanselier Angela Merkel hem opriep Richardson te laten vallen. Richardson bood zijn excuses aan - maar alleen voor de schade die hij de kerk had toegebracht. Hij heeft zijn standpunt nooit hoeven herroepen.

7. Gij zult de rechtsstaat respecteren
De Belgische justitie nam geen genoegen met bisschoppen die voor eigen rechter wilden spelen.
Na een reeks onthullingen (de bisschop van Brugge bleek een verkrachter; tijdens het huwelijk van prins Philip en prinses Mathilde werd het paar toegezongen door een kerkkoor dat geleid werd door een pedofiele priester), besloot men het aartsbisschoppelijke paleis binnen te vallen en dossiers mee te nemen. Kardinaal Danneels werd urenlang ondervraagd.
Het Vaticaan reageerde furieus. Kardinaal Tarcisio Bertone, een van de hoogste Vaticaanse bestuurders, noemde de inval 'ongehoord en zonder precedent'. Die opmerking laat zien dat de curie zich nog steeds niet heeft neergelegd bij de scheiding tussen kerk en staat. Die scheiding betekent dat de nationale kerk onderworpen is aan het staatsgezag en net als elke vereniging of club de wet dient te respecteren en aan een gerechtelijk onderzoek dient mee te werken.

8. Gij zult u niet verschuilen achter complottheorieën
Vrijwel onmiddellijk werd er in katholieke kring gefluisterd dat de inval het werk was geweest van de Vrijmetselarij. Mensen zijn dol op dat soort complottheorieën - maar de kerk zelf kan er ook wat van. In april van dit jaar noemde Rainiero Cantalamessa, de persoonlijke pastoor van de paus, de beschuldigingen van seksueel misbruik 'een agressieve, goed georganiseerde aanval op de paus, de kerk en de gelovigen.' Korte tijd later vergeleek de invloedrijke curiekardinaal Sodano de aandacht voor seksueel misbruik met eerdere 'aanvallen' op de Kerk, zoals die op paus Pius XII (de paus die tijdens de Tweede Wereldoorlog op de Heilige Stoel zat en volgens veel historici ernstig heeft gefaald door het nazisme niet af te keuren).
Dergelijke duistere aantijgingen zijn afkomstig uit kringen van conservatieve organisaties en theologen, die sinds Johannes Paulus II een steeds grotere invloed hebben binnen het Vaticaan. Zij beschouwen de misbruikaffaires als het gevolg van de perverse seksuele moraal in het Westen (dáár doen zich zulke problemen voor!), aangewakkerd door de aldaar heersende 'communistische', anti-katholieke krachten. Het probleem is volgens hen niet de kerk, maar het verloederde Westen. Dat is van God losgeraakt en zal weer opnieuw 'gekerstend' moeten worden. Rome moet daarom volgens hen geen duimbreed toegeven!
Kenmerkend voor hun invloed is dat met het recente (veel te late) besluit dat misbruikers voortaan direct hun ambt verliezen, ook bekend werd gemaakt dat bisschoppen die vrouwen tot priester wijden, een even ernstig vergrijp plegen. Voor Rome zijn dit gelijkwaardige schendingen van de moraal.

9. Wees voorbreid op sterke krimp
Zoals alle grote, oude, logge organisaties denkt ook de Rooms-Katholieke Kerk dat zij álle stormen - en ook deze - zal kunnen doorstaan. Ze is de grootste op aarde en groeit nog steeds. Er zijn zo'n 1,2 miljard katholieken en jaarlijks komen er zo'n 19 miljoen bij. Maar die groei komt keurig overeen met die van de wereldbevolking - en het gaat hier om gedoopte katholieken. Doop zegt echter niets over trouw aan Rome. In het Westen gaat nog maar een op de tien gedoopte katholieken regelmatig naar de kerk en die schaarse kerkgangers staan zeer kritisch tegenover Rome.
Ook in ontwikkelingslanden heeft men allang geen boodschap meer aan Rome. Niet vanwege seksueel misbruik (dat is daar vaak doodnormaal), maar spijkerharde standpunten tegen abortus en condoomgebruik (dat bescherming tegen AIDS biedt) tasten het gezag van de kerk wél aan (als het om de slaapkamer gaat, zijn gelovigen daar niet anders dan hier). Het zijn vooral de sociale noden, de strijd tegen onrecht en armoede en (in Zuid- en Midden-Amerika) de strijd voor gelijke rechten voor indianen, die door de kerk systematisch worden verwaarloosd.
Terwijl onafhankelijke katholieke kerken en protestantse kerkgenootschappen daar actief op inspringen en zo 'zieltjes winnen', met name onder gedoopte katholieken, investeert Rome in warme contacten met de conservatieve middenklassen. Nog één of twee generaties en het verval van de kerk treedt zonneklaar aan het licht. Rome beschouwt Europa al grotendeels als verloren - maar straks kan ze de rest van de wereld ook afschrijven.

10. Het is zaliger te buigen dan te barsten
De Rooms-Katholieke Kerk doet er dus goed aan zich voor te bereiden op het ontstaan van vele katholieke kerken op aarde. De oude Rooms-Katholieke kerk zou daar wel eens heel snel erg mager bij af kunnen steken.
Als de Katholieke Kerk niet kopje onder wil gaan, als ze niet een wereldvreemde sekte-met-een-kunstverzameling in Rome wil worden, zal ze moeten ophouden met het irritante geroffel op de trom van morele superioriteit. Ze zal opnieuw en oprecht moeten leren luisteren naar haar eigen gelovigen, andere gelovigen en 'ongelovige' overheden. Er zal echter nog heel wat water door de Tiber stromen voordat het Vaticaan zover is. De huidige generatie kerkleiders gaat liever met haar eigen gelijk ten onder.

terug naar Hildegard






^